Hiztegia
átze. 1. átze, átzia. (a). izena. La parte posterior. Seminarixo atzia zuriz pintau dabe./ Atzia baiño aurria polittaua da.
Ant. áurre. Ik. óste. atzekúaz áurrera. (b). adberbioa. Al revés, con lo de atrás para adelante. Jertsia atzekuaz aurrera daukazu. Ik. itxúlikaldera, aldrebes. 2. átze, átzia(k). izena. Ipurdia(k). Nalgas, culo, trasero. Txal orrek egundoko atziak dauzka.
Pluralean, batik bat. atze ona euki. (c). esapidea. Nahikoa diru edo baliabide izan edozein ezustekori aurre egiteko. Urtebetian paruan egon arren, orrek eztauka billurrik. Atze ona dauka orrek.
Ik. atzékalde. atzé-mardo egon. (d). esapidea. Ezer egin gabe egon, egonean egon. Lit.: ipurtaundi egon. Zuek egon atze-mardo, lanak berez eingo dielakuan.
Oso galdua. atzeko otzik barik. (c). esapidea. (Eibar) "Lasai asko, zaratarik gabe, norberari botatakoa baino erantzun zorrotzagoa eman. Plaentziatarren urteerak atzeko otzik bakuak izaten dira. átzetik émon. 1. atzetik emon. (b). dio esapidea. Ibilgailu batek beste bat atzetik jo. Atzo atzetik emon josten San Juango rektan.
2. atzetik emon. (b). esapidea. (arrunkeria.) Uzkitik zakila sartu. Irudizkoetan, izorratu. Kontuz ibilli ari, akordau orduko atzetik emungoske ta.
atzetik ibili. 1. atzetik ibili. (b). esapidea. Norbaiti jarraika ibili. Besteak beste, faboreak edo arreta eskuratu nahirik Julion atzetik ei dabitz urrengo elekziñuetarako./ Polizia atzetik ei dauka./ Neska orren atzetik jabik aspaldixan.
2. atzetik ibili. (b). Zintzotasunik gabe edo azpikeriaz jokatu norbaitekin. Neri etxatak atzetik ibiltzia gustatzen, nik gauzak arpegira esaten jittuat. átzia émon. (c). aditza. Bizkarra, ipurdia eman (zentzu literalean, batez ere). Ez idak neri atzia emon da kontestaidak.
atzian gelditzekua ez izan. (c). esapidea. Ausarta, aurrera egitekoa izan. Zuk pentsauko dozu zure semia santua dala? Ba aura be ezta atzera gelditzekua.
atzian zulua izan. esapidea. Inor ez dela perfektua adierazten duen esapidea. Aberatsa eta ederra eta nai dana izango da, baiña arek pe izango dau zeoze. Arek pe atzian zulua.
Sin. ipurdian zulua euki.
atzé-bikotx, atzé-bikotxa. (d). izena. Ipurtalde gizenak eta bikoitzak dituen txahalaz "atze-bikotxak" dituela edo "atze-bikotxa" dela esan ohi da. Ixkua aparta erosi jok ferixan. Atze-bikotxa. Pertsona ipurtandiez ere bai. Sin. atze-doble.
atzéiñ. (a). du aditza. (Angiozar) Itzali. Apagar Etxetik urten aurretik sua atzeiñ.
Angiozarren bakarrik. Etim.: hatz+egin. Sin. amatau, itxungi, eméndau.
atzékalde, atzékaldia. (a). izena. Atzeko aldea. Parte trasera. Liburuan atzekaldian agertzen da ori. Ant. aurrékalde. atzekalde ona edo txarra euki. (b). esapidea. (Oñati) "Atzekalde ona, txarra xakok: se dice de una persona de buena o mala conducta, de mucha o poca reserva de dinero." (Izag Oñ). Ik. atze ona euki.
átzeko zúlo, átzeko zulúa. (c). izena. Ipurzuloaren eufemismoa. Tapaik atzeko zulua, puzkarti. Ik. ipurzúlo.
atzelári. 1. atzelari, atzelaríxa. (b). izena. Pelotan, atzean jokatzen duena. Zaguero. Atzelarixa aurrelarixa baiño obeto egon da.
2. atzelari, atzelaríxa. (b). izena. (arrunkeria.) Homosexual masculino. Mutill guapo ori atzelarixa ei da.
atzé-libre, atzé-libria. (d). izena. Atzea libre duena. Arropa, zapata... Zapata "atze-libriak" dio JJp.k: Andrioi e, orrek takoi... orrek zapata atze-libriak.
átzera. 1. átzera. (a). adberbioa. Berriro. Otra vez, de nuevo. Baiña zer? Atzera be lengo moduan, ala? Sin. berriz, berriro.
Sin. barríro, bárriz. 2. átzera. (a). adberbioa. Hacia atrás. Joan zaittez atzera. Ganaduari ere atzera egin dezan átzera! esaten zaio, edo atz-atz! . Ant. aida!. átzera bota. (b). esapidea. Rechazar. Caja Ahorros-eko oposiziñotan, lau ez, beste guztiak lelengo prueban atzera botaittue. atzera eiñ. (b). aditza. Retroceder, desistir. Preziua jakin dabenian atzera ein dabe. atzera eraiñ. (c). Hacer retroceder o desistir. Gero Amabirjiñiena sartu oskuen da San Antonionai atzera erain oskuen. Fran. (AA BergEus).
átzeraka bótatzeko modukúa. (c). esapidea. Usain txarrekoa, ia beti. Txakurra atzeraka botatzeko moduko usaina jeukan.
ez atzera eta ez aurrera geratu. (c). esapidea. Ezinean geratu. Gure arteko problemia ez atzera eta ez aurrera dago./ Kotxiakin ez atzera eta ez aurrera geldittu giñan.
3. átzera, átzeria. (d). adjektiboa. Atzeratua. Haurrengatik batik bat. Retrasado, -a. Txikittan ori oso atzeria zan da ikusi oiñ noraiño aillegau dan.
Ik. áurrera, atzerátu.
atzéra-kárga, atzéra-kárgia. (c). izena. Gurdiak edo beste edozerk edukitzen duena atzealdea gehiegi kargatuz gero. Exceso de carga en la parte trasera del carro, camión, etc. Atzo azelakotxe atzera-kargia eruan giñuan etxera.
Mozkor handiagatik ere esan ohi da, umorez: Atzo azelakotxe atzera-kargia eruan giñuan etxera. Ant. aurréra-kárga.
atzéra-sárda, atzéra-sárdia. (b). izena. Hortzak behera begira dituen sarda. Rastro con las púas hacia abajo. Burdixa usteko atzera-sardia onena. Sin. sarda-oker. Ik. aurréra-sárda, sárda.
atzéra-áurrera. 1. atzéra-áurrera, atzéra-áurreria. (b). izena. Joan-etorria. Viaje de ida y vuelta. Neuk pe eztakitt zenbat atzera-aurrera ein ddoten dentistiana./ Beste atzera-aurrera pare bat eiñ tratoriakin, da bagoiazek etxera.
Sin. joan-etorri. 2. atzéra-áurrera, atzéra-áurreria. (c). izena. Jende edo ibilgailu mugimendua. Egundoko atzera-aurreria dabill gaur kamiñuan. Sin. joan-etorri.
atzerabíde, atzerabidía. (d). izena. Eragozpena. Obstáculo. Belaxe eingoittugu zure papelak eta atzerabiden bat bada, abixaukotsugu.
átzeraka. (b). adberbioa. Retrocediendo. Aurreraka joan biarrian atzeraka goiaz. Ik. átzeruzka. astua atzeraka baiño terkuaua izan. (b). esapidea. Oso tematia izan.
atzerakára. 1. atzerakára, atzerakaría. (b). izena. Retroceso. Atzerakara izugarrixa ein ddau gure errixak aspaldixan.
2. atzerakára, atzerakaría. (b). izena. Higuina. Repeluzno. Aren kuartuan sartziak atzerakaria emoten dau.
Atzerakaria emon, batez ere.