Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
alperkeríxa
amábi
alperkeríxa, alperkerixía. (a). izena. Nagikeria.   Holgazanería, ociosidad Benga, lanera ortik, beti alperkerixan egon barik. Sin. nagikeríxa.
alpérra izan. (b). da aditza. ALPÉRRIK IZAN. Ser en vano. Alperra da ari asarre eittia./ Oiñ akordau bia da. Gero alperrik da buruai azka eittia.
alperréko, alperrekúa. (b). izenlaguna. ALPERRÍKO. Alferrikakoa, ezertarako balio ez duena.   Inútil, baldío. Alperreko lana da erregatzia, total gabian eurixa eingo dau ta./ Alperrikua da orri goiz etortzeko esatia. Alperr Ik. alpér-bíaje.
alpérrik. (b). da adberbioa. ARPÉLIK. En balde, en vano. Ainbeste lan, da dana alperrik./ Bizikletia alperrik badaukazu, emoidazu. alpérra izan. (b). da aditza. ALPÉRRIK IZAN. Ser en vano. Alperra da ari asarre eittia./ Oiñ akordau bia da. Gero alperrik da buruai azka eittia. alperrik galdu. (a). da-du aditza. ARPELIK GALDU. Hondatu.   Estropearse, echarse a perder. Sikutiak leka guztiak alperrik galduittu. Sin. ondátu.
alperriko. Ik. alperréko.
alpérrontzi, alpérrontzixa. (b). izena. (adierazkorra.) Cacho holgazán. Jaiki ari ortik alperrontzi ori. Konfiantza giroan, familia barruan, batik bat, erabiltzen da.
alpértu. (a). da aditza. Nagitu.   Volverse vago. Sin. nagíttu.
álta(n) égon. 1. altan egon. (b). esapidea. Txakurra edo behorra, esate baterako, susara egon.   Estar en celo la perra, la yegua, etc. Gure Pintto alta dago. 2. altan egon. (a). (argot). Sexu gogoz egon.   Estar cachonda/o, caliente Ikusten dittuten neska danak edarrak jaozak; hau altan egotiau ez dok bape ona. (TSE Berb). alta(n) jarri. Susara jarri.   Ponerse en celo. Ik. arkéra, ígel egon, uméske, xípu.
altáre, altaría. (a). izena. ALTARA, ALDÁRA (UB.). Altar. Monagilluak altarian dare./ Aldarara urten eban sankristauak. Ik. altáre nausixán modúan apáindduta.
altau. Ik. altútu.
áltu. 1. altu, alta, altúa, áltia. (a). adjektiboa. Alto, -a. Mutil altu bat egon da zure preguntez. 2. altu. (b). adberbioa. En voz alta. Ez ain altu berba eiñ. altúan. (b). adberbioa. En voz alta. Altuan esan zeban nere izena. altútik. (c). En voz alta. Altutik leiduizu papel ori. 3. altuena be. (b). esapidea. Gehienera ere. Arek altuena be ogei urte izango jittuk.
altúra, alturía. (a). izena. Altura.
altútu. (b). da-du aditza. ALTAU (D). Altu bihurtu. Altutu egin bia da pareta hau./ Asko altau da zuen neskatillia./ Altau eitten dau orrek eta (presak uraren nibela). Aniz.
altza, arbolia
© Jaione Isazelaia
altza
© Jaione Isazelaia
altz, altza. (a). izena. . Alnus glutinosa. Aliso. Errekondoetan eta leku urtsuetan hazten den zuhaitza. Altza maietzeko ilbarrixan bota bia da, iraungo badau; bestela usteldu eitten da. Juantxo. Altzak eztauka bihotzik da esaera, ez du enborrak erdian izan ohi duen muinik, alegia. Maiatzeko ilberrian ebakiz gero oso egur gogorra da; gurdi-partiketarako ere erabil daiteke, baina ondo zaindu behar da, bustitzen bada laster usteltzen da eta. Oso egur arina. Aitzur-kirtenetarako erabiltzen da, adibidez, eta garai batean artazi-kirtenak egiteko ere bai. Hostoak eta azala oin izerditsuak sendatzeko eta oiak gogortzeko erabili izan dira.
altzagarri, altzagarrixa. izena. Zerbait kili-kolo dagoenean alde motzenari azpian ezartzen zaiona.   "Calzo. Altzagarrixa jarrixozu mai orren anka errenari.
altzáu. 1. altzáu. (b). da aditza. Jaiki.   Levantarse. Gaur berandu altzau naiz oetik. Jaikiren sinonimoa da bere aditzezko beste zentzuetan ere: orea harrotu, zakila tentetu, etab. Ik. jáiki. 2. altzáu. (b). du aditza. Jaso.   Levantar, izar. Jasoren sinonimoa da bere aditzezko beste zentzuetan: eraiki, laudatu... Ik. jáso. altza burua!. interjekzioa. ALTZA BURUA. "Interjección para que los ganados uncidos levanten la cabeza." (SB Eibetno). altza!. interjekzioa. "intj. imperativa para que los ganados se levanten de la "cama", sea para el ordeño, para limpiar o para cualquier otra necesidad. (SB Eibetno)
altzuan
© Jaione Isazelaia
áltzo, altzúa. (a). izena. Magala.   Regazo, seno Altzuan egotia gustatzen jakue umiei.
altzokára, altzokaría. (b). izena. Altzoa zerbaitez betea.   Regazo lleno de algo Altzokara mailluki topau neban utsa denporan./ Ni joan orduko altzokaria zeukan batuta.
áma, áma. (a). izena. Madre. Bai mugagabean eta bai mugatuan beti ama. Ostera, animalietan, ama, -e, -ia. Ik. áma, ame. bigarren ama. (d). Txikitan amaren ordez titia eman diona. Inguruko basarrikuak pa, etxekuak etzeukan eta beste batek emuten otsan, baiña bigarren ama ero ola esaten jakon ari, baiña onek aberatsak eruaten zittuenei iñudia esaten jakuen. Don.
áma, ame, amía. (b). izena. Abereen ama.   La madre, tratándose de animales. Txaltxo ori bere amian billa dabill, gosiak dago ta./ Amiai segika dabill billotxa./ Batzuk mimosuak izeten die oso. Beren amiana bakarrik (edaten dute). Luis. Inoiz, ironiaz, honako esaldia esan ohi da pertsonei buruz: Eztakitt zeintzuk dien okerrauak, umiak ala amiak. Gurasoak umeak baino txarragoak direla edo. Umiei eta amiei mimuak gustatze jakue. esaera. "Gazteleraz:  'el perro y el niño donde hay cariño'." (Lar Antz).