Hiztegia
zábal. 1. zabal, zabála. (a). adjektiboa. Ancho, -a. Zure autuak errubera zabalak dauzka.
zábaletara. (c). adberbioa. A lo ancho. Luzetara ala zabaletara ebaikot tela au?/ Bokadillua filarmonikian moduan zabaletara artu ta marra-marra ziarduan. Ant. lúzetara. 2. zabal. (b). adberbioa. Zabalik. Abierto. Begixak zabal eukizu./ Besuak zabal artu giñuzen. Zabalik esaten da normalean, eta zabal noiz edo noiz eta goikoaren antzeko testuinguruetan bakarrik.
zabal artu. (c). esapidea. Lasai, patxadaz hartu. Asieria eztok erreza izango, baiña ik zabal artu, eztok ainbesterako ta.
zabal bizi. esapidea. patxadaz bizi. zabal-zabal. (b). adberbioa. Oso zabalik. Bentanak zabal-zabal eindda lagaittuzu. 3. zabal, zabala. (c). izena. Leku lau eta zabala. Toponimoetan ia bakarrik. Goimendi-Galdaramiño inguruan eitten genduan perretxikotan. Inguru horretan Beizuko-zabala eta Buztingorri-zabala dittuk onenak.
(SB Eibetno).
zabáldu. 1. zabaldu. (a). da-du aditza. Abrir(se). Ant. eregi. ántzu, antzúa. (c). adjektiboa. Umerik egiten eta esnerik ematen ez duen aberea edo pertsona. Antzutasuna pasakorra edo betirakoa izan daiteke. Estéril. Animal o persona que no pare y no da leche. Ardi antzuak aparte dauzkau./ Bei ori antzua da eta okelara saldu biakou./ Piñu zurixa dago an, piñu zurixa urtebetekua, da antxe dakadaz oiñ antzuak. Enr. Pertsonei buruz erreparoz erabiltzen da.
ántzu egon. (d). Antzutasun egoeran egon. Baita, aberea ernari ez egon estali berria izan arren. Lelenguan eztok jakitten; gero bai: “ernai dago ero antzu dago”. Don. Ik. ernári, bueltau. 2. zabaldu. (b). du aditza. Esparcir, extender. Satsak zabaltzen diardu Julianek./ Oso zabalduta dago erderaz eitteko joeria.
3. zabaldu. (b). du aditza. Ensanchar. Sukaldia oso estua da ta zabaldu ein biou.
zábar, zabárra. (d). adjektiboa. Narrasa, arlotea. Abandonado, -a. Zabarra ba bastua danian, arlotia danian. Klem. Gutxi erabilia.
záborra, záborria. (d). izena. Jenero txarra edo balio ez duena. Género de pésima calidad, desperdicio. Aurtengo babiak zaborra asko dauka./ Sagarra ugari artu dou baiña geixena zaborria.
Zaborra asko edo gutxi dagoela esan ohi da jeneroaren artean dagoen jenero txar edo balio ez duenarengatik. Ik. zaborreríxa, zádor.
zaborreríxa. 1. zaborrerixa, zaborrerixía. (c). izena. Zarramarrak, hondakinak. Suciedad, desperdicios, basura. Ufala pasau ondoren egundoko zaborrerixia geldittu zan kaletan./ Ezin da sinistu be eiñ bodegan zeuan zaborrerixia.
2. zaborrerixa, zaborrerixía. (c). izena. Zaborra, kalitate eskaseko jeneroa.
zabrázta, zabraztía. (d). izena. ARBAZTA, GARBAZTA, ZARBAZTA. Arbazta. Arbola-adarra edo sastraka-abarra, zerbaitetarako erabiltzen denean. Rama de árbol, matojo de brezo, etc. cuando se utiliza para alguna función. Zabrazta bana artu eta sua emendatzera joan giñan basora./ Zabraztatxo batekin kenduixek eulixak irixei.
zábuka. (d). adberbioa. Burukadak emanez loguragatik edo. Dando cabezadas de sueño. Zabuka... balantzaka. Balantzaka edo estropozuka adierazteko ere badirudi erabiltzen zutela lehengo zaharrek, baina gaurkoek aipaturiko bi hitz horiek esaten dituzte, eta zabuka, berriz, burukadez, eta oso gutxitan. Ik. lokábika.
zádor, zadórra. (d). izena. Errekak ekarritako orbela eta abar, presetan eta geratutakoa, ongarritzat erabili ohi zena. Limo, lígamo. Lenao presetara-ta orbela etortzen zuan, aura zadorra. Orbela geratu presan, usteldu, eta gero soorako eruaten zuan. Don. Hemendik ote dator Arabako ibaiaren izena? Beste lekuko batek diosku azpigarritarako orbelari ere ZADOR esaten zitzaiola. Ik. lurrústel, záborra.
zái, záixa. (c). izena. Gari-azala, pentsutarako erabilia. Salvado. Artiriña ta zaixa emun ganauei. Bi mota daude, zai-zabala eta zai-birriña edo birzaixa.
zai-bírriñ, zai-birríña. (c). izena. Zahi xehea. Salvado menudo. Zai-zabala ta zai-birriña, bixak erabiltzen die pentsutarako./ Baiak lelengo zai-zabala botatzen eban, urrengo birriña, ta urrengo semolia. Aniz. Sin. birzái. Ik. basíllora, zai-zábal.
zaidun ogi, zaidun ogixa. (c). OGI ZAIDUN. Pan integral. Ez aaztu ogi zaiduna ekartzia. Gure amak hala esan ohi du.
Sin. ogíbeltz.
záilddu. 1. zailddu. (b). da-du aditza. Nekeztu. Hacer(se) difícil. Entzunda nago aspaldixan zaildduta dagola kotxian karneta.
Sin. nekéztu. Ant. erréztu, samúrtu. 2. zailddu. (c). da aditza. Lanerako edo kirol baterako gogortu, kurtidu. Curtirse, hacerse fuerte o hábil para un trabajo o deporte. Ze uste dok pa, korredore ona izateko gaztetatik zailddu biok; parranda gutxi ta entrenau asko./ Ondo zailddutakuak izengo zien bai, lengo andrak eta gizonak erak e. JJp. Ik. kúrtidu.
záill. 1. zaill, záilla. (a). adjektiboa. Difícil. Adinekoek ez dute asko esaten. Ubera-Angiozar aldean GAITZ edo GATX da esanagoa eta gainetikoan NEKEZ. Sin. gáitz, nékez. 2. záill, záilla. (c). adjektiboa. Gogorra, ximela. Haragiaz batik bat. Se dice (sobre todo) de la carne dura o correosa. Auxe aragi zailla, tiragomak eitteko modukua. Ant. samúrra. eria baiño zaillago. (c). esapidea. (Oñati) Hedea baino zailagoa. "Más duro, curtido (persona) que la correa del yugo." (Izag Oñ)
záinddu. (a). du aditza. ZAINTTU. Cuidar(se). Zaindduizu zeure burua./ Ezta bape zaintzen.
eskúa záinddu. (c). esapidea. Kaminoan, dagokion aldetik joan. Kamiñuan zoiazenian zeure eskua zainduizu.
1. záiñ. 1. zaiñ egon. (a). aditza. Estar esperando. Zure zaiñ dago. NOREN zaiñ.
2. -zaiñ. (b). atzizkia. Zaintzen. Hitz konposatuaren bigarren osagai gisa. Ganauzaiñ dago Mila./ Agostuan neu gelditzen naiz erri zaiñ./ Badauka naikua lan etxe zaiñ.
3. -záiñ, -záiña. (c). atzizkia. Zaintzailea. Hitz konposatuaren bigarren osagai gisa. Umezaiña joan ei jakue./ Tomas izete zan gurian etxezaiña.