Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
úrten. ERTEN. Bergarako eta Osintxuko adin handiko jendeak ERTEN ere bai. 1. urten. (a). aditza. ERTEN. Irten.   Salir. Berandu urten dot etxetik./ Ze ordutan urtetzen da autobusa./ Kanpoko atia itxi bai, eta desezauna bada eo, bestaldeko atetik erten. Aniz./ Ortaikua il bia zanian, jo suertia; suertian ertetze ebanak, bueno, zuk auraxe il biozu, auraxe il biar. Hil./ Salbetik ertendakuan egoten zan pasakallia kale danetati. Sot. (AA BergEus, 334. o.). NOR-NORK bezala darabil ia beti adineko jendeak. Baina NOR bezala ere entzuten da, gazteen artean batik bat. Gauza bera gertatzen da IGOrekin. 2. urten. (a). da-du aditza. NORK. Tocar en suerte en un juego de azar. Loterixiak urten dost./ Ze numerok urten dau? Hemen ere NORKdunak darabiltzate adinekoek nagusiki, baina gazteagoek ez hainbeste. 3. urten. (c). dio aditza. Dislocarse un miembro. Eskuturrak urten dotsa. Edo besoak, behatzak... Baita, eskuturra etara dau. Ik. etara. 4. urten. (d). da-du aditza. Euki ohi den zerbaiten faltan izan: arropa, tresna, etab.   Carecer de algo que se ha tenido usualmente: prendas de vestir, herramientas, etc. Ziero urtenda nago ontzittik; ero erreminttatik ero erreminttetatik. Klem./ ZAspaldixan alkondaratatik ziero urtenda nago./ Segatik urtenda gare. ZERTATIK urtenda egon, ia beti. 5. urten, urténa. (d). adjektiboa. Jaikia, ausarta.   Atrevido, -a. Salientia esaten dan moduan; ola zera, atrebidua ero danian. Klem./ Eskolan ola oso urtenak dienak eztie izeten maixuen gustokuak. Ik. ténte, jaiki. 6. urten, urténa. (c). adjektiboa. Saliente, tratándose de objetos. Urtena, gauza bat bia dan lekua baiño kanporao dagonian. Klem./ Armaixo ori oso urtena dago.
urténuna, urténunia. (c). izena. Irtenunea.   Saliente. Paretako urtenunia jo neban buruakin.
urté-sásoe, -i. 1. urté-sasóe, -i, urté-sasóia. (b). izena. Urte-garaia.   Eztakitt ze urte-sasoittan ereitten dan arbixa. 2. urté-sasóe, -i, urté-sasóia. (b). izena. Urtaroa.   Estación del año. Negua da urte-sasoirik polittena./ Udaberrixa, udia, udazkena ta negua, urte-sasoiak.
Urtézar egun, Urtézar eguna. (a). izen propioa. URTEZAR. Gabonzahar eguna.  El día de Nochevieja. Urtezar egunian izan giñuan akzidentia. EGUN esan gabe ere bai. Biar da Urtezar. Sin. Gabónzar egun.
úrtu. 1. urtu. (a). da-du aditza. Derretir(se). Izotza urtu zanian potzua ein zan. Ik. négarrez úrtu. 2. urtu. (c). da-du aditza. Fundir. Txatarra urtuta eitten dabe saldia Altos Hornosen. 3. urtu. (d). da-du aditza. Erretako kararria hauts bihurtu, desegin. Lelenguan bai, baiña eonian urtzen da. Bai, bai, urtzen da, edo bestela ur pixkat bota. Felix.
ur-txákur, ur-txakúrra. (c). izena. Ugaberea.   Nutria. Gure mutikotan izaten zien erreka baztarretan urtxakurrak. Ik. igabera.
urtzaille. (Eibar) Fundidor. Sin. galdari.
urubixa
© Joxerra Aihartza
úrubi, úrubixa. (d). izena. strix aluco. Cárabo. Gau txoria. Sin. gabeko mozolo (Sor.), basontz. (Elg.).
urun. Ik. íriñ.
urzan. Ik. úsan.
úrzelai. 1. úrzelai, úrzelaixa. (d). izena. Ura berez sortzen den zelaia, udan ere fresko egon ohi dena.   Prado que posee una surgencia que le hace estar fresco incluso en época de estiaje. Urzelaixa, ola ura joaten dan sakonuna bat ero danian, urzelaixa, bai. Moalde (Mugertzako baserria) aldian bazuan zer bat, beti berde egote zana udan be, ura joate zalako. 2. úrzelai, úrzelaixa. (d). izena. Ureztatu egiten zen zelaia.   Prado que en época de estiaje se regaba, por poseer en un nivel superior una fuente o acequia. Billabiñes basarrixan urzelai edarrak eren gure mutikotan. Elgetar bati jasoa.
ur-zingíra, ur-zingiría. (d). izena. Istinga.   Cenagal. "Zingira", soilik, ez omen da esaten. Ik. istínga.
ur-zorri, ur-zorrixa. izena. "Especie de quisquilla de rio." (SB Eibetno)
urzozo, urzozúa. (d). izena. cinclus cinclus. Mirlo acuático.
urzulua
© Gorka Ortega
urzúlo, urzulúa. (d). adjektiboa. (adierazkorra.) Ur asko edaten duena, urzale amorratua.   Gran bebedor de agua. Gure mutikua urzulo demasa da.
us!. (d). interjekzioa. Grito para ahuyentar a los cerdos.
usáinddu. 1. usainddu. (b). da aditza. Oler mal, heder. Arraiña belaxe usaintzen da frigorifikotik kanpora./ Atzo ekarri ziñuan frigorifikua usaindduta dago. Sin. usáiña egin. 2. usainddu. (b). du aditza. Oler, barruntar. Bart gure txakurrak usainddu dau zeozer, zaunka baten jardun dau ta./ Arek laster usaindduko dau dirua nun dauan.
usáiñ. 1. usáiñ, usáiña. (a). izena. Olor, olfato. Ik. ánts. mandua akaatzeko moduko usaiña. esapidea. Usain txarra. (Lar Antz). usáiña artu. (b). du aditza. Oler algo. Txakurrak usaiña artu dau ta ezta urriñ basurdia./ Usain txarra artzen dotsat asunto oni. usáiña egin. (b). zaio aditza. Jaki bati usain txarra sortu. Aragixai usaiña ein jako ta bota txakurrai. Sin. usainddu. usáiña euki. (a). du aditza. Oler. Eztakitt zeren usaiña daukan onek. usaiñían. 1. usaiñían. (c). Usain eginez. Txakurra gaur goizian usaiñian ibilli da. Don. Sin. úsainka. 2. usaiñían. (c). adberbioa. Usainaz baliatuz. Usaiñian topau dau drogia. úsainka. (c). adberbioa. Usain eginez.   Olfateando. Txakurra usainka dabill. Don. 2. usáiñ, usáiña. (c). izena. Itxura, ikutua, haizea... Orrek etxaukak tontuanik usaiñik pez./ Laster joango jakozek zoro-usaiñok. Ik. tontó-usaiñak kendu, zoró-úsaiñ. 3. usaiñ eiñ. (b). dio aditza. Usnatu, usaina hartzen jardun. Usaiñ eixozu okela oni, ikusikozu./ Txakurrak lenengo usaiñ eiñ ddotsa kotxiai da gero txixa.