Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
umégintza, umégintzia. (c). izena. Parto, tanto de personas como de animales. Umegintzia dago etxe ortan; partua dagola./ Umegintzan il zan aura andria be. Klem. Behiena txalgintza. umegiñan. (c). adberbioa. Pariendo. Umegiñan dago ardixa.
umé-ízara, umé-ízarak. (c). izena. UMEZARA (EIB.). Lehengo oihalezko painalak.   Pañales antiguos. Egun guztia ume-izarak garbitzen./ Izarak eta mantatxuak eukitze jittuen. Klem. Pluralean, batik bat.
umekeríxa, umekerixía. (a). izena. Chiquillada. Umekerixa bateaittik asarretu zien.
úmel, uméla. (b). adjektiboa. Húmedo, medio mojado. Intza ein ddau ta umela dago bedarrondua./ Oinddio umela dago atzo esegittako erropia. Ik. ézko, ezkúra, éze.
uméldu. (b). da-du aditza. Umel bihurtu. Etxe aretan izarak pe umelduta egoten die, ain dda paraje zokua eze./ Umeldu ero lizundu (belarra). Umeldu ezkero ba urrengo lizuna. Umelak lizuna dakar ondorik. “Bedar umela ekarri dou. Au lizundukok”. Don.
uméloi, uméloixa. (c). izena. Placenta. Txala eiñ eta umeloirik ezpadau eitten betenaixuai abixatzen jako. Azen.: úmeloi ere bai. Sin. káren.
umémiñ, umémiñak. (d). izena. (Oñati) Haurgintzako minak.  Umemiñetan geratu dok. Umemiñakin dao: con dolores de parto." (Izag Oñ). "Umemiñetan geratu dok. Umemiñakin dao: con dolores de parto." (Izag Oñ).
uméske. (b). adberbioa. Susara.   En celo el ganado vacuno. Beixa umeske daukagu. Sin. ixko eske. uméske jarri. (b). UMÉSKE EGON. Umesketu. Encelarse la vaca. Laster jarriko da umeske pinttia. Sin. umeskétu. Ik. arkéra, ígel egon, xípu, altan egon.
umeskétu. (c). da aditza. Susara jarri behia.   Encelarse el ganado vacuno. Urrengo umesketzen danian txarolesa bota bia jako. Sin. uméske jarri.
umeterixia
© EUA, Indalecio Ojanguren
umeteríxa. 1. umeterixa, umeterixía. (c). izena. Ume mordoa.   Montón de niños. Bostak aldian sekulako umeterixia izaten da ikastola aurrian. 2. umeterixa, umeterixía. (d). izena. Umeak, haurrak, orokorrean. Umeterixia ziero lelotuta dago telebisiñuakin.
umétoki, umétokixa. (b). izena. Matriz. Beixa kendu ein bia dabe, umetokixan zeoze dauka itxuria ta./ Matriza betenaixuak-eta esaten dau, sartu eskua ta, ibiltzen da ta, “oker dauka, matriza dauka biurtuta”. Baiña guk umetokixa esaten dou geuk. Don. Abereenari, batik bat. Pertsonarenari matriza deitzen zaio normalean. Ik. natúra, txuringa. umetokixa bota. aditza. "Salirse el útero tras el parto, generalmente en las vacas." (SB Eibetno).
umétu. (b). da-du aditza. Ume bihurtu. Ze, zuk pe ziero umetu biozu, ala?
umézaiñ. 1. umezaiñ, umezáiña. (c). izena. Umeak zaintzen dituena.   Cuidador, -a de niños, chacha. Umezaiña joan jako eta beste baten billa dabill. 2. umézaiñ. (b). adberbioa. Umeak zaintzen. Biar umezaiñ tokatze jat./ Aspertuta nago beti umezaiñ.
umézurtz, umezúrtza. (c). izena. Huerfano, -a. Oso gazteik geldittu zien umezurtz.
umía eiñ. Abereak umea izan. Katuak umiak eittu.
umílddu. (c). da aditza. Apaldu.   Sosegarse, aplacarse. Oso arrua zan gaztetan baina majo umilddu da edadiakin./ Aura be umildduta egongo da ill ezpada. Mertz. Ik. mantsótu, otzándu.
úmill, umílla. (b). izena. Apala.   Humilde, sencillo. Andra umill askua zan Jerolima.
umóre, umoría. (a). izena. Humor. Eztauka ezetarako umoreik. umoréko egon. (b). esapidea. UMORÉKO ARRÁPAU. Umore oneko egon, harrapatu. Gaur aitta umoreko zeuan da milla pezeta emun dosta./ Umoreko arrapatzen bozu preguntaixozu gure jornalakin ze pasatzen dan. Sin. umoretsu egon, arrapau...