Hiztegia
teillatu-afári, teillatu-afaríxa. (d). izena. Etxe berri bati teilatua ematen zaionean igeltseroek eta jabeek egin ohi duten afaria. Erremua ifintzeakok, erremua esateakok. Eta ba teillatu-afaixa ero, bazkaixa ero. Sebas. Sin. montxor, ostroko. Ik. mantxarráda.
teillátupe. 1. teillátupe, teillátupia. (c). izena. Se usa, al menos en los caseríos, al referirse a personas que viven bajo el mismo techado, sin vivir en la misma vivienda. Teillatupe batian bizi zien uezaba ta errenterua./ Gu aspaldittik ezagutze gaittuk, teillatupe baten jaiotakuak gaittuk eta.
2. teillátupe, teillátupia. (c). izena. Teilatuaren azpian, dagoen lekua. Kalean GUARDILLA deitzen zaio etxebizitzatarako atondua dagoenari. Baserrian GANBARA gisa erabili ohi da leku hori. Guardillia artu dau Masterrekan, teillatupia. Badakizu, udan berua ta neguan otza. Ik. guárdilla.
teillégin, teillegíña. (d). izena. Teilagintzan jarduten duen langilea. Tejero. Famelixa baten igual zeren ba iru seme eta bat etxian gelditzen zan, baiña bi igual ibilliko zien udan Araban, Naparruan teillegin ero eren lanetan, beste batzuk arrantzan itxasuan. Don. TEILLEGIN JOAN, IBILLI...
teillérixa, teillérixia. (c). izena. Tejería, fábrica de tejas. Altos Hornosko teillerixia itxitta dago.
tejábana, tejábania. (c). izena. Etxearen kontra, teilatua luzatuz askotan, eginiko estalpea. Tejavana, cobertizo adosado a la casa. Ari tejabania ta, etxeordezkua ta; izen asko orrek gauza bat esateko. Don. Ik. etxe-ordézko.
tejeríxa, tejerixía. (c). izena. Ehundegia, ehulearen lantegia. Eta tejerixan zer egiten zeben? Euskal Herri guztian oso arrunta izan zen langintza hau gutxituz-gutxituz joan zen guztiz desagertu arte. Baserri guztietan egiten zen haria. Ehundegira eraman eta han etxerako ehuna egiten zen: jazteko arropak, mortajak, ohe-arropak, toallak, zauriak garbitu eta estaltzeko trapuak, zakuak..., kotoirik ez zegoen eta. Bergarako kalean, Angiozarren eta Osintxun zeuden ehundegiak gerrate inguruan itxi ziren. Ik. eúntegi.
tejéro, tejerúa. (d). izena. Ehulea. Tejedor. Guk artian zazpi urte zortzi, baiña aura orientaziñua ezta ba galtzen, ta bera gizona buruko ile zuri-zuri einddako..., bai edadetua, ta aura jarritta batian, tente bestian, ara jun, ari ikutu, bestiai ikutu, ibiltzen zan. Kamiñuan ondo-onduan, guk kamiñoti begira, ta umiek ezin ba kendu kristal aurretik. Batzutan mutil koskorrei ta gogor eitte otxen, baiña geuk antxe ikusi eitte giñuan. Hil./ Da gero, arilddu esaten jakon, da matazak ein, dda gero tejerua or zeuen, Osintxun eitte zan euna, Tejerokúan. Aniz. Honela ikusten zuen ehulea Hilarik umetan. "Tejerokúa" zan Osintxuko eulearen etxea. Sin. éule, eungílle.
téjo, téjua. (d). izena. TEFO (ARAM.). Jaki baten gusto arraroa edo berea ez dena. Dejo, regusto o sabor a algo extraño, diferente del propio de un alimento. Okela oni tejotxo bat artzen jat, ailorbiana ero./ Kriston armaixo tejua dauka txokolate onek. Zerbaiten tejua, ia beti, zerena dakigunean, bederen. Gaztaiak tejua dauka, ta eztakit zerena.
téki. 1. téki, tékixa. (d). izena. Bildostegia, ardi-kortan bildots txikiak sartzeko izan ohi den itxitura. Goizian atzera be berriro billotxak... sartu, kortan beren tekixan. Kortan billotxendako teki bat eitten da. Luis./ Billotxak danak esniak emundakuan sartu bere tekira, da billotxak tekira sartutakuan gero ardixei pentsua emun. Enr.
2. teki, tekixe. izena. (Leintz) Txakurraren txabola.
téla. 1. téla, télia. (a). izena. Tela. 2. téla, télia. (b). izena. Esnegaina. Nata. Baserriko esniak tela edarra eitten dau. Sin. esnégaiñ, esnégoen, esnétela.
téma. 1. téma, témia. (c). izena. Terquedad, el no dar el brazo a torcer. Umiak eztau jan nai, ez goseik eztaukalako, temia daukalako baiño.
téman ibílli. (c). esapidea. Eztabaidan, istilutan, ibili. Teilatupe batian bizi tta beti teman ibilli biarra be tristia da.
2. tema, temia. izena. (Eibar) "Egurrak ebagi eta okertzeko daukan joeria." (SB Eibetno). Sin. bízio.
temóso, temosúa. (c). adjektiboa. Tematia. Terco, -a, obstinado, -a. Oso mutiko temosua da. Gauza bat buruan sartze jakonian, zeiñek etara...
tengotenian. adberbioa. (Eibar) "Zerbait orekan, baina ozta-ozta, kilikolo samar dagoenean. Funanbulistia tengotenian zeguan alanbre gaiñian.
ténka, ténkia. (c). izena. Asentzioko putzuan, lantegietako teilatuetan, etab. egoten den arrain mota. Leucisco cabezudo, tenca. Batzuek gorriak eta besteak ilunak izaten dira. Gorriei ARRAIN GORRIxak deitzen zaie.
tenpláu. 1. tenpláu, tenpláua. (d). adjektiboa. Lasaia, mantsoa. Tranquilo, -a, sosegado, -a. Persona tenplaua da izan, baiña dana biako dau.
Pertsonez esana. 2. tenpláu. (c). adberbioa. Lasai, soseguz. Sosegadamente. Bere katxabatxuakin tenplau asko ibiltzen dok aura./ Tenplau eitten dau berba.
3. tenpláu. (c). da-du aditza. Epeldu. Templar. Gaur asko tenplau dau egualdixa./ Gatzarixa bota aurretik tenplatzen laga bia jako esniai.
4. tenpláu. (c). aditza. TENPLIA EMON. Forjatu ondoren erreminta edo pieza bati erresistentzia eta gogortasuna eman, uretan poliki-poliki sartuz. Templar. Gero tenplau. Uretan tamaiñua artu biar. Orrek galtzairuzko iddetaixak peligrosuauak izate zian, denpora askuan eukitzen bozu uretan, bertan geratu, eten itte zian. Inaz./ Taillarretan-da ortxe, tenpliak emon-da, burdiñia suberatzeko-ta, kañoiak-eta peatzeko-ta. Cand. Sin. arua emon (Eib.).
tenple, tenplia. (c). izena. Temple.
tenple onekoa edo txarrekoa izan. esapidea. Patxada onekoa edo txarrekoa izan. tenple onian edo txarrian egon. (c). esapidea. Aldarte oneko edo txarreko egon. tenplera etorri. esapidea. Tenperatura egokira heldu, behar duen puntua lortu sutegian berotutako gauza batek. Lau bat egun eo pasautakuan, erretakuan, geo itxain in biaakon egun batzuk; gero etaatzeko ba, bere tenplera etorri ero. CAND. Ik. tenpláu.