Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
Santámaiña
sarbó-éskaillu
Santámaiña. (a). izen propioa. Santa Marina, Bergarako parrokia. Uztailak 18 Santamaiñako zubixan itxoingotsut.
santámaiña madári, santámaiña madaríxa. (d). izena. Madari mota bat.
santandera. Ik. satandéra.
Santíago(n) bide, Santíago(n) bidía. izena. Vía láctea. Don.
santíago ságar, santíago sagárra. (c). izena. Santiagotarako edo abuzturako etortzen den sagar trinko, lodikote eta gorrixka.   Manzana de Santiago. Gogorra izaten da santiago sagarra.
Basalgoko Santiago elizia
© BUA, Juan Idigoras
Santíaguak. (c). Basalgoko eta Goimendiko jaiak, besteak beste. Uztailak 25 Santiagotan Uberatik Goimendira joate giñan./ Santanderko portuan gizon batek esan ei zotsan basarrittar bati: eztakizula zenbat balio daben aurreko barku orrek? Eta onek kontestau: esaidazu zeuk lelengo zenbat balio daben Santiago-Santanetako zaparrariak. Klem. Santiago-Santanetako eurixa, urte guztiko ogixa. esaera. Garai horretako euria urre-gorria da baserritarrentzat: artoa, baba, leka, tomatea... euri-egarri izaten delako. (Santiago: uztailak 25; Santa Ana: uztailak 26).
Santikurutz
© BUAko guztiak
Santikúrutz. San Juango Irazabal Egiko auzuneko ermita; maiatzak 3, eguna.   Santa Cruz. Len konjurua be eitten zan. Maietzan iruan asten zan, Santikurutz egunian. Mertz.
Santó-mártiri, santó-mártirixak. (d). izena. San Emeterio eta Zeledonio. San Marzialgo uraundixak eruan ebala elizia esaten dabe. Santo-martirixak e, Debatik ekarri ei zittuen, Debako plaiati. Aniz. Mertzedesek, ostera, SANTA MARTIRI dio: Neguan dago Santa-martirixen zera. Ik. Sán Mátei.
santu. 1. sántu, sántua. (a). izena. Santo. santu-arpegíxa euki. (b). esapidea. Tener cara de santo. sántu-sántu(a) ez izan. esapidea. SÁNTU-SÁNTU EZ IBILLI, EGON. Gauza bat oso ona ez izan edo egon. Gaur eztago egualdi santu-santua ta obe dou Urbixara ez joatia./ Nere kotxia ezta santu-santua, ta kontuz ibilli./ Aspaldixan osasunez enabill santu-santu. ze santuren izenian. (b). esapidea. Zer arraiogatik. Ze santuren izenian egin bia juau erek nai dabena?
etxerik etxe ibiltzen dan santua (San Kristobal)
© Jaione Isazelaia
2. sántu, sántua. (c). izena. Kajatxo baten barruan dagoen santuaren irudia, etxez etxe ibiltzen dena. Aldai auzoan San Kristobalena, adibidez. Uberan, ostera, Arantzazuko Amabirjinarena ibiltzen da. Ik. amábirjiña. 3. sántu, sántua(k). izena. Dibujos, ilustraciones o fotos de un libro o revista. Zetan diarduzu LIB artuta, santuak ikusten?/ Liburuko santuei begira pasatzen dau denporia gure mutikuak. Pluralean ia beti.
santuártu, santuartua(k). izena. Enchufado, protegido. Gerra ostian alkatian santuartuendako izate zittuan kargu guztiak./ Diretoriak eta bere bi ero iru santuartuk nai daben guztia eitten dabe. Ik. izena+artua.
santútu. (b). da-du aditza. Santu bihurtu. Len be etzan zuzena baiña aspaldixan ezta asko santutu./ Indurain laster santutuko dabe.
sántutxu, sántutxua. (c). izena. Bide bazterreko ermita txikia. Eliza bide nagusitik aparte zegoenean, santutxua egin ohi zen bide bazterrean; hau da Elosu, Ubera eta San Juango kasua, adibidez.   Humilladero. Santutxu parian egon da akzidentia./ Santutxupian egon ga zaparrara denporan. Bestelako edozein kapera txiki ere bai.
sapaiko eskillarak
© Ezezaguna
sapái, sapáixa. (b). izena. Sabaia.   Pajar. Baserri gehienetan, belarrondoa eta lastoa gordetzen den teilatu ondoko lekua. Julian sapaixan da bedarrondua botatzen. Ik. ao-sápai, bandíxo, gánbara.
sapatu. komentario 1 Ik. zápatu.
sapéro, saperúa. (c). izena. Artirina edo zaia urarekin nahastuta egiten den orea, oiloei ematen zaiena.   Revuelto hecho de harina de maíz o salvado y agua. Sapero puxkat gertaizu oilluendako. Jaki bat oso likea edo «aretsua» dagoenean konparazio gisa esana: Saperua emoten zeban etara zoskuen legatzak. Inoiz, «zozo, lelo» zentzuan esaten zaie pertsonei: Isildu ari, sapero!
sapo. Ik. zapo.
saráketa, saráketia. (d). izena. Lurra saratze lana. Saraketia lan astuna jartzen dok. SARÁKETAN. adb. Saratzen. Goiz guztia saraketan jardun giñuan. Ik. sarátu.
Sarandia
© Aitor Usobiaga
Sarandia
© Aitor Usobiaga
saranda, sarandia. (d). izena. Errekako harri xehea apartatzeko galbahe erraldoia. Antxe ibiltten zan aura errekan sarandan arrixa pasatzen. Pedro.
sarátu. (d). du aditza. Ezer landatu gabeko soroan azaleko belarrak aitzurrez ebaki.   Rozar la tierra. Saratu, azaleko bedarrak ebagi; saraketia izate zuan..., jeneralian, ezer eztauan lekuan saratu eta gero erreturia eitteko lurra batze zuan. Klem. Ik. azálatxurra, erretúra, jorrátu, sarétu.
sarbo, -u, sarbúa. (c). izena. SARGO, -U. gobitis barbátula. Gure erreketan oso ugari zegoen arraintxoa, eskailuaren tamainu ingurukoa, potoloagoa eta finagoa. Sargo Sarbuak geldi-geldi egoten die arripian.