Hiztegia
ri-ra.
onomatopeia.
RIS-RAS.
"Igurtzixa. Hartu espartzua, eta ris-ras!, garbittu arte." (SB Eibetno)
riñóna. (
d).
izena.
Baba zuri klasea, handi eta ederrena omen. Variedad de alubia blanca, la mejor. Riñona esaten jakuan; zuri-zurixa, luzia ta ederra. Klem.
Zera dio Candido Izagirrek: "Zuri erreindduna: alubia blanca, la mejor (Ubera)." (Izag Oñ, 101. o.). Gauza berdinaz jardungo du nahiz eta guk zuri riñona jaso dugun. Etim.: gaztelerazko "riñon", duen formagatik. rodámentu, rodámentua. (
b).
izena.
Rodamiento. Badie Bergan iru rodamentu fabrika. Ik. juegóorros. rúbixo, -a, rúbixua, -ia. (
a).
adjektiboa.
-A.
Rubio, -a.
ruína, ruínia. (
a).
izena.
Ruina.
run-run.
onomatopeia.
"Ronroneo del gato. Sorbaldan katua ruso, rúsua. (
a).
izena.
Ruso.
Izagirrek RUSUA deitzen dio ipar ekialdeko haize hotzari: "Frantzí-iparra, frantzí-aizia: la rusia!. (c). interjekzioa. Zenbait adinekok erabiltzen duen biraoa. La Rusia, au jakin izan baneu bela etorriko nitzuan./ Mekauben la Rusia!, kendu adi paretik!
LA INDIA! ere esaten da. La India!, beti lan eta lan eta kobrau zer? sáale, sáalia.
izena.
Saralea. "Paja de maíz o el forraje seco que se da al ganado." (Izag Antz). sáats, saátsa. (
c).
izena.
.
salix atrocinerea.
Sahatsa, saratsa. Sauce, salguera. Errekatxo ondotan batik bat hazi ohi den sastraka edo zuhaixka. Mordoa hazten da elkarren ondoan, eta esaerak dioenez lehenengo loratzen den zuhaitza da. Hemen, zuritu eta kurutzegixak egiteko erabiltzen dira. Kurutzegiak (sahats-makila zurituak) sortan jarri, puntan elauntza eta erromeroa ipini, abarka sokaz lotu eta Erremu Santu egunean elizara eramaten dira bedeinkatzera. Gero metro bete inguruko makilak egin, gurutze forma eman ezpaltxo batez, eta etxeko soro eta zelai guztietan jartzen dira. Txikiak ere egiten dira ateburuetarako. Ik. kurútzegi. sabéloi, sabéloixa. (
d).
izena.
Sabel-lohia. Umeak jaio berrian izan ohi duten kaspa. Caspa infantil. Umiak eta jaio-berixan eukitze zebena; oiñ aiña etzittuan baiñau be itten-da, sendo sendua igual eukitze juen zera, sabeloixa. Klem.
sábi.
1. sabi, sabíxa. (d). izena. Txertatu gabeko fruta arbola landarea. "La planta de un año o menor." (Izag Antz) Ik. sagar-sábi. 2. sabi, sabixa. "Lurrari loreak edo zuhaitzak kendutakoan gelditzen zaion sustrai fin-fina. Sabiz beteta dago tiestua eta lurra aldatu biko jau lorei." (Lar Antz).
sabóre, saboría. (
b).
izena.
Sabor, gusto. Sabore onekua da sagar klase au.
ságar, sagárra. (
a).
izena.
.
malus domestica.
Manzana, manzano. Zuhaitzari SAGAR ARBOLA ere bai. Bitan bereizten dira: gezak (dultzeak) eta garratzak. Zenbait sagar mota: agostu sagarra, boskantoia, esnaolia, frantzesa, guenetxe s., ipurberdia, kamusia, libra s., madari s., merkaliña, reineta zurixa eta beltza —edo errezil edo errege sagar zurixa eta beltza—, santiago s., san juan s., txori s., urdin s., urtebete s., zulote s., zuma s.
jansagar, jansagarra. izena. "La manzana de comer." (Izag Oñ).
sagarra jo. (c). aditza. Sagarra txikitu sagardoa egiteko. Ik. sagárra jóteko mákina. sagar-mákatz, sagar-makátza. (
d).
izena.
.
malus sylvestris.
Manzano silvestre. Ez da oso ugaria. Sagar txiki asko ematen du.
2. sabi, sabixa. "Lurrari loreak edo zuhaitzak kendutakoan gelditzen zaion sustrai fin-fina. Sabiz beteta dago tiestua eta lurra aldatu biko jau lorei." (Lar Antz).
