Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
lugruñu
lur-erre
lugruñu, lugruñua. izena. Lukurreria? (Uberan behin entzuna). komentario 1
Lúistar, Luístarra(k). Elizako mutil-kofradia; MARIAREN ALABA neska-kofradiarekin batera, gerra ondorengo urte elizkoietan oso indarrean egon zena gazteak eliz-girora ekartzeko.   La cofradía de San Luis Gonzaga, "de Los Luises". Ik. Maríaren alába.
luzixa
© Jaione Isazelaia
luízi, luizíxa. (c). izena. LUÉTZI. Lubizia, lurjausia.   Corrimiento de tierras. Azkenengo euri aundixekin luizixak ein die batian bestian. Sin. lur-jáusi, muga-urrátu.
lukáinka, lukainkía. (d). izena. Longaniza. Txorixuak eta lukainkak itte zituan. Txorixuak itte zittuan urdaixa ta txarrixan okeliakin, da lukainkak barruko zerakin, birikixekin. Txorixerua-ta berakatza-ta; etxaixat okelia sartzen zotsen ala ze itte zotsen. Beintzat arek e inferiorrauak izate zittuan, da lenengo jatekuak. Klem. Garixa kutxan eta lukainkak agan, ez da urte txarra. esaera. (Eibar) (SB Eibetno).
lúma, lumía. (a). izena. Pluma de ave. Lumia besteik eztauka oillo orrek. Idaztekoari pluma. lumía baiño aríñaua. (c). esapidea. Oso arina. Lumia baiño ariñaua da zure bizikletia. Arintasunaren irudia da luma.
luma-barrittu. "Mudar (las aves). Aberiak ulia botatzen dabe eta txorixak luma-barrittu." (SB Eibetno).
lúmaje, lúmajia. (d). izena. Plumaje. Zelako lumaje politta daukan faisanak.
luma-kerten. "Raquis.   Lumian erdiko makillatxua." (SB Eibetno).
lumátu. 1. lumatu. (b). du aditza. Desplumar. Kazarixei arrapatzia gustatzen jakue, baiña lumatzia ez. 2. lumatu. (c). du aditza. Desplumar en el juego. Bingotik lumatuta urten giñuan. Sin. narrutu. 3. lumatu. (c). da aditza. Lumaz jantzi.   Emplumarse, llenarse de plumas las aves. Joan zan astian jaiotako txorikumak lumatzen asitta dare.
lúmero, lúmerua. (d). izena. Número. Eskolan lelengo lana lumeruak ikastia izete zan. Orain numero entzuten da ia bakarrik. Ik. láranja.
lumórratz, lumorrátza. (d). izena. Luma-sustraia, hegaztia lumatzerakoan, ondo ez bada egiten, larruari itsatsita geratzen den partea.   Cañones de pluma. Ze oillo-lumatze ein ddok? Dana lumorratzez beteta jaok eta.
luntx, lúntxa. (b). izena. Lunch. Danak aiuntamentura. Eta an eukitzen zeben luntxa. Sot.
lupárda. (Eibar) LAUPARDA (EIB.). komentario 1
lupardia
© Gorka Ortega
1. luparda, lupardía. (c). izena. Izotz handia.   Helada fuerte. Gaur gabian kriston lupardia bota jok./ Azelakotxe lupardia dagon. Esaldi adierazkorretan bakarrik. Ik. ízotz. 2. luparda, lupardía. (c). izena. Mozkorra. Iez San Martzialen guk arrapau giñuan lupardia guk!/ Egun batian, sarri bezela, Kaxkurrio etxian sartu zan egundoko laupardiakin. (SM Zirik). Ik. atxur.
lúpu. 1. lupu, lupúa. (c). izena. Salamandra. Lupua da uretan ero istingan, sugalinddarian antzekua, usanaren antzekua. Don. 2. lupu, lupúa. (c). izena. Har itxurako zomorro pozoiduna (?). Lupua egondako bedarra jan ezkero gaixotu eitten ei die ganauak. 3. lupu, lupúa. (d). izena. Escorpión, alacrán. Hemen ez dago horrelako piztiarik, baina adinekoek liburuetatik-eta ezagutzen dute, eta izen hori ematen diote. 4. lupu, lupúa. (d). izena. Ganadu gaitza.   Carbunco. Ori lupua. Neuk eztot ezautu, baiña esan itten dabe bai. Karbunko ta lupua bat. Guk lupua esaten giñuan. Amilletxebarrin il zittuztan oin ddala irurogei bat urte ganau danak. Don. lupuá baiño txárraua. (c). esapidea. Oso txarra, gaiztoa. Pertsonez, batik bat. Orren aittajuna be lupua baiño txarraua zuan. Ez dakigu esapide hau lupu-ren lau adieretatik zeini dagokion.
lur, lúrra. (a). izena. Tierra, suelo. Lur ona da au./ Lurrera jausi da. Hona hemen lur mota batzuk:. buztín-lur, buztin-lúrra. (c). izena. Tierra arcillosa. Orturako paraje eskaxa da aura, dana buztin-lurra. lur báltz, lur báltza. (c). izena. Onena laborantzarako.   La tierra negra, con mucho humus, la mejor para la agricultura. Madura aldeko lurran modukoik etxeuan, dana lur-baltza. lur górri, lur gorríxa. (b). izena. Kolore gorriskako laborantza lurra.   Tierra de labradío de color rojizo. Araba eta Naparrua aldian asko ikusten da lur gorrixa. lur góse, lur gosía. (d). izena. Asko abonatu beharreko lurra. lur séndo, lur sendúa. (c). Geruza lodiko lurra, ona laborantzarako, Geruza lodiko lurra, ona laborantzarako, baina astuna euri gehiegi eginez gero. Ik. buztín-lur, lurrústel. lur-berde, lur-berdia. izena. Lur hezea. Lur-berdia botatzen bada, aek arnasia artzen dau. Cand. Ikazgintzaz ari da. lúr-jóta egon. (b). esapidea. LÚR-JÓTA IBILI. Adore guztia galduta egon.   Estar abatido, desanimado. Andria il jakonetik ziero lur-jota dago. lúrra artu. 1. lurra artu. (c). Sustraitu.   Arraigar una planta. Iru landara sartu nittuan da batek bakarrik artu dau lurra. 2. lurra artu. (b). aditza. Lurreratu; hegazkiñak, batik bat.   Aterrizar. Lurra artzerakuan izan zan akzidentia. lúrra emon. (c). dio aditza. Hildakoa hilobiratu, lurperatu. Atzo lurra emon zotsen da gaur da funerala. Enterrau da erabiliagoa. lúrra jo. 1. lurra jo. (c). esapidea. Teilatua erori (etxe bati). Baserri arek laster joko dau lurra, etxaue kasoik eitten da. 2. lurra jo. (c). esapidea. Hondatu, erori. Lurra jota topau neban zuen ama. lurrakin artu. aditza. Lurrarekin estali. Da geo lurra bota gaiñea, da lurrakin artu bittarte danak. Cand.
lur-ságu, lur-sagúa. (d). izena. Ratón de campo. Sin. baso-sagu.
lur-auts, lur-autsa. (d). izena. Iduria.   Cisco, carbón en polvo o restos quemados de la carbonera. Lur-autsa lurrea jausten da, da iketza geatu galbaian.Cand./ Ta gero aura lur-autsakin dana kubriru. Eleut. Sin. lur-erre, iduri.
lur-bánasta, lur-bánastia. (c). izena. Banasta txikia. Beste bat lur-banastia, lurra erabiltzeko, txikixa. Don. Ik. banástatxo.
lurbandu. Ik. lurméndu.
lur-burdi, lur-burdixa. izena. "Carro para transportar tierra.   Aldaparetan lurra jausi egitten da. Hori lurrori jasotzeko erabiltzen dan kabledun burdixa da lur-burdixa. Batzuk bolketedunak izaten dira." (SB Eibetno).