Hiztegia
jakédun. 1. jakedun, jakedúna. (d). izena. Jakea jantzita daramana. 2. jakedun, jakedúna. (d). izena. Gizarte-maila apalekoa. Ik. gabándun.
jáki, jákixa. (d). izena. Alimento, pero parece que en Bergara solamente se dice asociado a "txarra" o "ona", en frases como esta:. Txakurra gaixoik dago, jaki txarren batek gaitz eindda ero.
jakínai, jakínaixa. (c). izena. Jakingura, jakinmina. Curiosidad, avidez de saber. Auzoko berrixen jakinai aundixa zeukan mojiak./ Baina, baina... zuk daukazu jakinaixa, zuk! Sin. jakingúra. Ik. jakínbiar.
jakínbiar, jakínbiarra. (c). izena. Jakin-beharra. Jakiteko grina. Curiosidad desmedida. Batzuk iñon etxeko goraberen jakinbiarra izaten dabe./ Orren jakin-biarrak eztauka akaburik./ Jakinahi (eta jakingura) eta jakinbiar antzerakoak dira, baina jakinbiar-ek ikutu peioratibagoa du berez.
jakinduríxa, jakindurixía. (b). izena. JAKITURIXA. Sabiduría. Masajista orrek eztau jakindurixa aundirik eukiko, baiña eskua primerakua./ Bere jakindurixa guztia azaldu nai izaten dau./ Berak jakindurixaz, bere buruko inuzentzixatik. Hil./ Orretarako dittuk ire batxillerrok, jakiturixok eta medikuntzok? (SM Zirik)
jakingúra, jakinguría. (c). izena. Jakinahia, jakin-mina. Curiosidad. Preguntia preguntian gaiñian; Jesus, atso orrek dauka jakinguria.
Sin. jakínai. Ik. jakínbiar.
jakíntsu. komentario 1 1. jakintsu, jakintsúa. (b). adjektiboa. Jakinduria askokoa. Sabio, -a. Gizon jakintsua zan Barandiaran.
2. jakintsu, jakintsúa. (b). adjektiboa. Sarri erabiltzen da "sasijakintsu", "harro" esanahian, ironiaz. Ezautukozu Nikasio. Bai, beti berriketia darixola dabillen jakintsu bat.
jakintsukerixa, jakintsukerixia. (c). izena. Sasijakintsuaren esana edo ekintza. Arek beti jaukak jakintsukerixan bat.
jákiñ. komentario 1 1. jakiñ. (a). du aditza. Saber. Eztakitt zure izena./ Orrek jakin daki (asko dakiela). Adineko banaka batzuek bakarrik darabilte /z/ pluralgilea: dazkitt, nezkixen, etab. eskumia eta ezkerra nun daukan jakiñ ez. esapidea. "Ezer ez jakin. Ezer eztok, eskumia eta ezkerra nun daukan etxakik, ta asko iritxixaorik etxuat ezautzen." (Lar Antz)
eztakitt zer, badakitt zer. (b). esapidea. BADAKITT ZER. No se qué, no se cuantos. Gizurterua nitzala, eztakitt zer badakitt zer.
eztakizu asko. (b). esapidea. No sabes bien. Eztakizu asko zelakuak esan dittuan zuregatik.
2. jakiñ. (b). aditza. Ohitura izan. Arek badaki zapatutan Anttoninera juaten. Eguraldiaz ere bai: Badaki martixan bero galantak eitten./ Badaki udazken ona eitten.
3. jakiñ. (c). du aditza. Gauza ezkutu bat, txori-habiak, batik bat, edo gordailuren bat non dagoen ezagutu. Saber donde se encuentra una cosa oculta, un nido, por ejemplo. Nik zortzi apixa dazkitt./ Orrek zozo-apixia daki./ Nik arrautza gordaillua dakitt.
4. jakíñ, jakíña. (b). adjektiboa. Begi-bistakoa, jakinekoa. Sabido, notorio. Kontu jakiña da ze pasau zan gure Txabolapian./ Ire kasua oso jakiña dok errixan. Ik. jakiñeko. 5. jakíñ, jakíña. (c). adjektiboa. Concreto, -a. Ez giñan geratu egun jakin baterako./ Leku jakiñian laga giltzia. Ik. jakiñeko.
jakíña. (b). juntagailua. Noski, horixe. Claro, por supuesto. Eran ein juan da, jakiña, mozkortu. Ik. klaro.
jakiñéko. 1. jakiñeko, jakiñekúa. (b). izenlaguna. Jakina, gauza jakina, bistakoa. Sabido, notorio. Karnetik barik zebillen kotxian da jakiñekua zan ze pasau bia jakon./ Jakiñeko gauzia da etxe orretako jiria. Ik. jakíñ. 2. jakiñeko, jakiñekúa. (c). izenlaguna. Aurrez pentsatutakoa, ados jarritakoa, konkretoa. Concreto; pensado o concertado previamente. Manifestaziño ondoren jakiñeko leku baten geldittuko ga, bestela eztou alkar topauko ta./ Durangora jakiñeko liburuak erostera joan bia da denporia galdu nai ezpada./ Jakiñekua zan pasau bia zana.
Ik. jakíñ.
jakiñían. (b). adberbioa. JAKITTUNIEN (LEIN.). Jakinean. A sabiendas, al corriente. Jakiñian dago ama berandu joango naizena./ Anaian jakiñian arrapau zotsan dirua amai.
Jakiñian egon, batik bat. ZEREN edo NOREN jakiñian. JAKI
jakítun, jakitúna. (d). adjektiboa. Asko dakiena, jakintsua. Eskola asko dakiena, jaso dugun adibide bakarrean. Zuen moduko jakitunak ez ga gu; ez giñalako joan. Geu be joan bagiña nok daki noraiño aillegauko giñan. Fran. Gutxi erabilia.
jálgi. (d). da-du aditza. Landare batek hazia berez barreiatu. Echar una planta la simiente por sí sola. Bedar txarrak, sasoiz ezpadie etaratzen, azixa jalgitzen dabe./ Garixa jalgi, baiña ez gaixuaaittik; eldu dalako eta gero egualdi siku bat aillegatzen bada ba, bere kaskaratik ba sikatu ta jalgi. Don.
Belar txarrez, gehienbat. eztago garirik jalgitzen. esapidea. (Antzuola) "Inor zain ez dugunean edo presarik izateko arrazoirik ez dagoenean esan ohi da. Lehen garia jalgiz gero Eon zaitte trankill, ezaitte jun, eztao garirik jalgitzen da. Sin. umeik eztou laga negarrez etxian."(Lar Antz).
jamon eiñ. aditza. (Antzuola, Aramaio) Jaramon egin, kaso egin. Ez naiz konturatzen berba diferenteik, bakizu, sekula etxat jamonik eiñ. (Lar Antz)./ Orri jamonik pez.
jan. 1. jan. (a). du aditza. Comer.
Ik. trípak játen. Egon lo ta jango dek me. esaera. "Azkenengo ibiltzen denak edo mugitzen denak ez du ezer izango; DEK esan zuen lekukoak." (Lar Antz). Irixa adar da guzti jan. esaera. IRIXA PERRA TA GUZTI JANGO NEUKEK. Gose handia denean esan ohi den esaera.
Irixa adar da guzti jango neukek.
berbía jan. (b). esapidea. Agindutakoa bete ez. Incumplir la palabra. Ezixozue ezer sinistu, berbia jaten zalia da ta.
jaixon paretak. esapidea. "Pertsona bat ekonomikoki gaizki dagoenean, eta etxea besterik geratzen ez zaionean, jendeak esaten du: etzare ain gaizki be! Etxia beintzet badaukazu. Etxearen nagusiak hau esanez erantzuten du: jaixon paretak! Izan ere, etxeko hormek ez baitute jaten ematen." (Lar Antz). jan-jan eiñ. (c). esapidea. Asko jan. Inoren etxean jaten denean ohitura dute adinekoek zera esateko despedidarakoan: Ekarri eztou ezer eiñ, baiña bagoiaz jan-jan eindda./ -Guk jan-jan eiñ, ezpanak garbittu eta aide. -Bueno, bueno, urrenguan be etorri. Ik. éntzun-éntzun eiñ. txitiak beste jan. (c). esapidea. Oso gutxi jan. Gure amandriak txitia beste jaten dau aspaldixan.
2. jan. (c). dio aditza. (lagunartekoa.) Irabazi kirolean. Vencer en en deporte. Espriñian jan zotsan karreria Perurenak./ Aurten be Atletixak baietz ligia jan.
3. jan. (c). dio-du aditza. Gastar el dinero, estafar, quitar, privar... a alguien. Soziuak zeuzkan diru guztiak jan jotsan./ Amar milloi jan i dotsa bankuai./ Iru egunian jaten zeban sueldua.
4. jan. (c). du aditza. Gastar, desgastar, rebajar (con una lima, etc.). Kajoia ezpada kabitzen, ertzak limiakin jan eta sartuko da./ Pieza oni oinddio milimetro bat jan bia jako.
5. jan, jana. (a). izena. Janaria. Comida, alimento. Jana ta erana izan ezkero naikua dau. Sin. játeko. On egin janak eta kalterik ez edanak. esaera. (Lar Antz). Jaterakoan probetxu ona opatzeko esan ohi dena.
jan-txákur, jan-txakúrra. (c). izena. Gorrón, parásito. Jatorriz: jan besterik egiten ez duten txakurrak. —Ze txakur klase dok au? —Au, jan-txakurra
janáldi. 1. janaldi, janaldíxa. (b). izena. Jate saioa. Sesión de comida. Atzo gaztaiñak erre giñuzen eta aze janaldixa ein giñuan./ Orrek janaldi baten iru txuleta igual jate jittuk.
2. janaldi, janaldíxa. (b). izena. Desfalco. Akordau zienerako egundoko janaldixa eindda zeukan ofizinistiak./ Ori bankutik bota zeben janaldixa ein zebalako.
JANALDIXA EI Ik. désflako.
janáriñ. (d). adberbioa. Gutxi janda. Habiendo comido poco. Gaur janariñ samar pasau dot eguna, estomagutik enabill ondo ta./ Orrek pe eztauka janariñ ibillitako itxuria.