Hiztegia
jaiotérri, jaioterríxa. (c). izena. Pueblo natal. Berrogei urte kanpuan eindda gero etorri da jaioterrira.
jaiotétxe, jaiotetxía. (c). izena. Norbait jaiotako etxea. Casa natal. Pedro karnazeruan jaiotetxia erre da.
Jaka. inddarra Jakan. (c). esapidea. Indarra falta, indarra auzoan. Erronkia ugari arrixa errez jasoko zebala, baiña gero plazara urten eta zera, inddarra Jakan. Lehenengo (gerra aurrekoa, hain zuzen) tentsio altuko argindar-linea Jakatik zetorren. "Jakako linea" deitzen zitzaion. Hortik esapidea.
jáke, jakía. (d). izena. Jaka. Chaqueta, zamarra. Gure aittajunak jakia jazten zeban, ez txaketia. askotan.
Gure aitonak ez zuen beste hitzik erabiltzen txaketari deitzeko. Gabardina eta bestelako estalgarri handiei ere jake askotan. Ik. gában.
jakédun. 1. jakedun, jakedúna. (d). izena. Jakea jantzita daramana. 2. jakedun, jakedúna. (d). izena. Gizarte-maila apalekoa. Ik. gabándun.
jáki, jákixa. (d). izena. Alimento, pero parece que en Bergara solamente se dice asociado a "txarra" o "ona", en frases como esta:. Txakurra gaixoik dago, jaki txarren batek gaitz eindda ero.
jakínai, jakínaixa. (c). izena. Jakingura, jakinmina. Curiosidad, avidez de saber. Auzoko berrixen jakinai aundixa zeukan mojiak./ Baina, baina... zuk daukazu jakinaixa, zuk! Sin. jakingúra. Ik. jakínbiar.
jakínbiar, jakínbiarra. (c). izena. Jakin-beharra. Jakiteko grina. Curiosidad desmedida. Batzuk iñon etxeko goraberen jakinbiarra izaten dabe./ Orren jakin-biarrak eztauka akaburik./ Jakinahi (eta jakingura) eta jakinbiar antzerakoak dira, baina jakinbiar-ek ikutu peioratibagoa du berez.
jakinduríxa, jakindurixía. (b). izena. JAKITURIXA. Sabiduría. Masajista orrek eztau jakindurixa aundirik eukiko, baiña eskua primerakua./ Bere jakindurixa guztia azaldu nai izaten dau./ Berak jakindurixaz, bere buruko inuzentzixatik. Hil./ Orretarako dittuk ire batxillerrok, jakiturixok eta medikuntzok? (SM Zirik)
jakingúra, jakinguría. (c). izena. Jakinahia, jakin-mina. Curiosidad. Preguntia preguntian gaiñian; Jesus, atso orrek dauka jakinguria.
Sin. jakínai. Ik. jakínbiar.
jakíntsu. komentario 1 1. jakintsu, jakintsúa. (b). adjektiboa. Jakinduria askokoa. Sabio, -a. Gizon jakintsua zan Barandiaran.
2. jakintsu, jakintsúa. (b). adjektiboa. Sarri erabiltzen da "sasijakintsu", "harro" esanahian, ironiaz. Ezautukozu Nikasio. Bai, beti berriketia darixola dabillen jakintsu bat.
jakintsukerixa, jakintsukerixia. (c). izena. Sasijakintsuaren esana edo ekintza. Arek beti jaukak jakintsukerixan bat.
jákiñ. komentario 1 1. jakiñ. (a). du aditza. Saber. Eztakitt zure izena./ Orrek jakin daki (asko dakiela). Adineko banaka batzuek bakarrik darabilte /z/ pluralgilea: dazkitt, nezkixen, etab. eskumia eta ezkerra nun daukan jakiñ ez. esapidea. "Ezer ez jakin. Ezer eztok, eskumia eta ezkerra nun daukan etxakik, ta asko iritxixaorik etxuat ezautzen." (Lar Antz)
eztakitt zer, badakitt zer. (b). esapidea. BADAKITT ZER. No se qué, no se cuantos. Gizurterua nitzala, eztakitt zer badakitt zer.
eztakizu asko. (b). esapidea. No sabes bien. Eztakizu asko zelakuak esan dittuan zuregatik.
2. jakiñ. (b). aditza. Ohitura izan. Arek badaki zapatutan Anttoninera juaten. Eguraldiaz ere bai: Badaki martixan bero galantak eitten./ Badaki udazken ona eitten.
3. jakiñ. (c). du aditza. Gauza ezkutu bat, txori-habiak, batik bat, edo gordailuren bat non dagoen ezagutu. Saber donde se encuentra una cosa oculta, un nido, por ejemplo. Nik zortzi apixa dazkitt./ Orrek zozo-apixia daki./ Nik arrautza gordaillua dakitt.
4. jakíñ, jakíña. (b). adjektiboa. Begi-bistakoa, jakinekoa. Sabido, notorio. Kontu jakiña da ze pasau zan gure Txabolapian./ Ire kasua oso jakiña dok errixan. Ik. jakiñeko. 5. jakíñ, jakíña. (c). adjektiboa. Concreto, -a. Ez giñan geratu egun jakin baterako./ Leku jakiñian laga giltzia. Ik. jakiñeko.
jakíña. (b). juntagailua. Noski, horixe. Claro, por supuesto. Eran ein juan da, jakiña, mozkortu. Ik. klaro.
jakiñéko. 1. jakiñeko, jakiñekúa. (b). izenlaguna. Jakina, gauza jakina, bistakoa. Sabido, notorio. Karnetik barik zebillen kotxian da jakiñekua zan ze pasau bia jakon./ Jakiñeko gauzia da etxe orretako jiria. Ik. jakíñ. 2. jakiñeko, jakiñekúa. (c). izenlaguna. Aurrez pentsatutakoa, ados jarritakoa, konkretoa. Concreto; pensado o concertado previamente. Manifestaziño ondoren jakiñeko leku baten geldittuko ga, bestela eztou alkar topauko ta./ Durangora jakiñeko liburuak erostera joan bia da denporia galdu nai ezpada./ Jakiñekua zan pasau bia zana.
Ik. jakíñ.
jakiñían. (b). adberbioa. JAKITTUNIEN (LEIN.). Jakinean. A sabiendas, al corriente. Jakiñian dago ama berandu joango naizena./ Anaian jakiñian arrapau zotsan dirua amai.
Jakiñian egon, batik bat. ZEREN edo NOREN jakiñian. JAKI
jakítun, jakitúna. (d). adjektiboa. Asko dakiena, jakintsua. Eskola asko dakiena, jaso dugun adibide bakarrean. Zuen moduko jakitunak ez ga gu; ez giñalako joan. Geu be joan bagiña nok daki noraiño aillegauko giñan. Fran. Gutxi erabilia.
jálgi. (d). da-du aditza. Landare batek hazia berez barreiatu. Echar una planta la simiente por sí sola. Bedar txarrak, sasoiz ezpadie etaratzen, azixa jalgitzen dabe./ Garixa jalgi, baiña ez gaixuaaittik; eldu dalako eta gero egualdi siku bat aillegatzen bada ba, bere kaskaratik ba sikatu ta jalgi. Don.
Belar txarrez, gehienbat. eztago garirik jalgitzen. esapidea. (Antzuola) "Inor zain ez dugunean edo presarik izateko arrazoirik ez dagoenean esan ohi da. Lehen garia jalgiz gero Eon zaitte trankill, ezaitte jun, eztao garirik jalgitzen da. Sin. umeik eztou laga negarrez etxian."(Lar Antz).