Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
gáuza. 1. gauza, gauzía. (a). izena. Cosa. gauza formálik. (a). esapidea. Cosa buena. Zainduizu ori, orrek eztau gauza formalik eingo ta. Oso erabilia. gauza grandia. Ik. gránde. gauza gútxi. (b). Poca cosa. Jentiak gauza gutxi bia dau asarretzeko. gauzón, gauzóna. (b). Gauza ona, batik bat jatekoa. Domeketan amanera joaten da bazkaltzera; arek badaki gauzona ze dan. 2. gauzak. (c). izena. Hilekoa (euf.). Andrakumiai gauzak illian bein etortzen jakoz. (AAG Eibes). Ik. illéko. 3. gauzia!. (c). interjekzioa. Vaya cosa! A qué cosas le das importancia... Gaur Elgetara igo juat bizikletan. 4. gauza izan. (b). da aditza. Gai izan.   Ser capaz; ser apto para algo. Sasoi batian Urkiolaraiño oiñez; oiñ enaiz eskillarak igotzeko gauza./ Larogei urte izan arren oinddio gauza da etxeko lanak eitteko./ Esne au ezta erateko gauza. gauza dana. (c). adjektiboa. GAUZA EZTANA. Balio duena, balio ez duena, honelakoetan: Sagar ustel asko dago. Gauza dana batu banasta ontara; gauza eztana laga lurrian./ Zuek kuadrilla aundixa, baiña gauzaeztana geixena. 5. gauzía da.... (c). GAUZIA ZAN.... La cuestión es... Lana topauko leuke; gauzia da eztaukala lanerako gogoik./ Bueno, baiña gauzia da amandria pozik lagatzia. Ik. kontua da, kustíño.
gauzatáko, gauzatakúa. (d). izenlaguna. (adierazkorra.) A ze nolako.   Menuda... Gauzatako konbestaziñua etara dozue.../ Gauzatako errebistia ekarri dozue... Aldrebesa, inoportunoa, alegia. Goiko testuinguruetan.
gaza. Ik. géza.
gázi. 1. gazi, gazíxa. (b). adjektiboa. GATZI. Salado, -a. Ensaladia oso gazixa dago. Ant. ur gázi. 2. gazi, gazíxa. (d). adjektiboa. Garratza; sagarrez. Oso gutxi esana; garratz da arrunta. Ik. garratz, geza.
gazi-géza, gazi-gezía. (d). Ondorengo aipamenean bakarrik entzun dut, "gatzean" zentzuan. Gazi-gezía esan eitten dok. Sagarrai tta. Eta janarin bat gertatzen badabe: “Gazi-gezan ondo ipiñiko ete dok, ik badakik eskua zabal samar ibiltzen da”. Don. Ez diot besteri entzun. Donatok dio testuinguru honetan bakarrik esan ohi dela. Gatzian da arrunta. Ik. geza, gazi.
gazikútxa, gazikutxía. (d). izena. Txerrikiak gatzetan gordetzeko erabiltzen den kutxa. Zurezkoa, harrizkoa edo zementuzkoa. Zemendixa da illik onena gazikutxak txarrikixakin betetzeko. (Lar Antz)
gazíttu. GATZÍTTU. 1. gazittu. (c). du aditza. GATZITTU. Gatza eman.   Salar. Ardi okelia gazittuta eitten da zezaiñia. Sin. gátza émon. 2. gazittu. (c). da aditza. Gazi bihurtu.   Volverse salado. Urdaiazpiko au geixegi gazittu da.
gaztáe, -i. 1. gaztáe, -i, gaztáia. (a). izena. Queso. 2. gaztáe, -i, gaztáia. (b). izena. Burua. Sekulako gaztaia jeukan Musolinik. Ik. gaztáiko.
gaztaikua
© Gorka Ortega
gaztáiko, gaztaikúa. (c). izena. (lagunartekoa.) Buruko kolpea. Gaztaiko ederra emun jostan guardasolakin./ Azelakotxe gaztaikua artu neban ate-markua jota. Ik. burúko, kaskarréko.
gaztaimámiñ, gaztaimamíña. (d). izena. Gaztanbera.   Requesón. Sin. esnemámiñ, gaztánbera.
gaztaiñak arbolan
© Jaione Isazelaia
gaztaiñian enborra
© Jaione Isazelaia
gaztáiña, gaztaiñía. (a). izena. KASTAIÑA. Castanea sativa. Castaña, castaño. (Arbolari berari, gaztaiña-arbola ere bai.   Bizkaixa onena, gaztaiña ale aundixa bez; bestiak, abadiñauak eta, eukitzen juen ipurdia aundixaua, baiña bizkaixa ale kuriosua izaten zuan, oso gozua jateko; diferenzia aundikuak dittuk gaztaiñak, e. Klem./ Gaztaiñatan egongo dia, geurian zerenak akordatzen naiz, lenengo goiz-gaztaiñia, Arrate gaztaiñia esaten gontsan; bizkeixa bigarrena; abadiñaua, irugarren batze zana; orrek etapaka zela etortzen zien frutua; gero txapardua, gero orri beltza, irurixa, iñarmentua, aritzaua; orrek geurian zerenak. Don. Euskal Herrian oso ugari izan da, baina gaur urrituta dago, aspalditxo gaitz batek gehienak hondatu baitzituen. Gaztaina oinarrizko jakia izan da gure artean punturarte. Gaztaina mota batzuk: abadiñaua, aritzaua, atalua, arrate gaztaiñia edo goiz-gaztaiñia, bizkeixa, idurixa, iñarmentua, lete gaztaiñia, orri beltza, txapardua, txertakia... Mertzedesek dio inoren terrenoan sar zitezkeela arbolak. Len erozein lekutan ipintten zan arbolia. Zure terrenuan be igual nik, da! ipini arbolia ta kitto. Zuk pe igual nerian. Oin danak ganbixau zien orrek. Gaztaiñia ta ola ipintten zan. Gaztaiñia jeneralian. Iñon terrenuan. Mertz. Ik. gaztáiñerre. Alaba bakarra ta gaztaiña bakarra galdu eitten i die. (c). esaera.
gaztáiña árbola, gaztáiña árbolia. (a). izena. Castaño. Ik. gaztáiña.
gaztaiña egósi, gaztaiña egosíxa. (b). izena. Castaña cocida.
gaztaiña-kóskol, gaztaiña-koskóla. (b). izena. Erizo de la castaña. Aurten lapurrak gaztaiña-koskolak bakarrik laga doskue. Ik. kóskol.
gaztaiña-makatz, gaztaiña-makátza. (d). izena. Berez etorritako gaztaina-arbola. Zumarra, bere sasoian botata, muebletaako be loratsua izaten dok, gaztaiñian makatzan modura eitxeok orrek. Sebas. Ik. makatz.
gaztaiña-sarda, gaztaiña-sardía. (d). izena. Gaztaina-oskola. Sin. gaztaiña-kóskol.
gaztaiñei. Ik. gáztaiñi.
gaztáiñerre, gaztáiñerria. (b). izena. Castaña asada. Gaztaiñerriak dauzkau afaltzeko. Gaztáiñerre (egúna). izen propioa. GAZTÁIÑERRE. Eibarren azaroko bigarren astelehena, Osintxun hirugarrena. Bi leku hauetan ÁNIMEN ere deitzen zaio egun honi. Bergaran eta Uberan, berriz, Domusantu eguna. Osintxun eta Eibarren ohitura da lagun taldea bildu eta afaria egitea, gaztaina eta guzti, jakina. Uberan ere bai, nahiz eta aldi batean galduta egon den. gaztáiñerre-jan, gaztáiñerre-jana. (c). izena. Gaztainerreekin egindako otordua. Gaztetan gure kuadrilliak urtero eitte giñuan gaztaiñerre-jana Domusantu egunian.