Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
errósaixo bédar
erruz
Errosaixo bedarra
© Ezazaguna
errósaixo bédar, errósaixo bedárra. (c). izena. . Arrhenatherum elatius (Subsp. bulbosum). Moitta.   Tortero. Errosarioa bezala elkarri lotutako aletxoak sustraitzat dituen belarra, soroentzat kaltegarria. Sin. moítta.
Errósaixo-dómeka, Errósaixo-dómekia. (c). izen propioa. Urriko lehenengo igandea. Errosaixo-domekia, Arantzazura joateko eguna.
erróseta, errósetia. (c). izena. Kolorezko zintaz eginiko kiribista formako edergarria, nesken ezkon-soinekoek, komunio txikikoek, etab. eraman ohi dutena.   Roseta, lazada hecha normalmente de cintas de color que engalana el vestido de boda, el de primera comunión, etc. San Juan egunian San Juanera joaten zien neskatillak lora-sortiakin; akordatzen naiz Justiñak zelako soiñoko politta eruaten zeban paparrian erroseta dotoriakin. Klem. Ik. kiríbista.
érroska, érroskia. (d). izena. Rosca. Erromeixara jundakuan egoten zan ba, sasoian madarixa, erroskia... Erroskak eta bai erosi mutillak eta Gure belaunaldikook erroskilla esan ohi dugu.
erroskadun, erroskaduna. izena. "Rosquillero, vendedor de roscas en las romerías." (SB Eibetno)
erróskilla, erróskillia. (b). izena. Rosquilla. Urkiolatik ezin zan erroskilla barik etorri. Ik. érroska, putzérroskilla.
erróta.
errotia
© Asier Sarasua
1. errota, errotía. (a). izena. Molino. Ik. bólu. Or drank, emen drank, erdi-erdixan billafrank. esaera. (Lar Antz). Errotaren igarkizuna. errotá-ots, errota-ótsa. (d). izena. El ruido rítmico del molino. Errota-otsa ixiltziak esnatzen dau errotarixa. (Etxba Eib) errotía pikáu. (d). aditza. Errotarria zorroztu. Errotiak bi arri, bata azpittik, bestia gaiñetik; arek pikau ein biar puntuan-puntuan. Piketiak aproposak egoten dia, da kuidado aundixakin. Arraia aundixa eitten bajako, golpe aundixa emoten bajako, apurtu eitten dau garixa. Ebai txiki-txiki bat ein biar izete jako, iriñak fiña urtengo badau. Aniz. 2. errota, errotía. (d). izena. Molleja. Errotia. Parapua aurrekua. Parapua ta errotia. Don. Ik. parápo.
errotapala, errotapalia. izena. "Errotan zakura irina botatzeko erabiltzen den pala." (Lar Antz)
errótape, errótapia. (d). izena. Errotako urak berriro errekara irteten duen lekua eta hango putzua.   El lugar del desagüe del molino y el pozo que en él se forma. Makiña bat anborrain arrapautakuak gaittuk Boluko errotapian.
errotári, errotaríxa. (b). izena. Molinero. Len errotarixak majo manejatzen zien.
errótarri, errótarrixa. (b). izena. Muela de molino.
erru bedar. Ik. errúda.
errubéra, errubería. (a). izena. Rueda. Erruberia okertu jako zuluan sartuta. Ik. búrpill. errubéra aundíxa artu. (d). esapidea. Inguru zabaleko jendea bildu. Zera dio Hilarik auzolanaz ari denean: Gabian afaixa ba berakazopiakin esnia. Eta gero gabian, ba, kuadrilla aundixa batzen zan; gurera geurera, ba, emezortzi-emeretzi, errubera aundixa artzen giñuan da. Ik. jíra.
errubéra mázizo, errubéra mázizua. (c). Haizerik gabeko goma trinkozko kubierta, garai batean, aspaldi, bizikletak eta erabili ohi zituena.   Cubiertas de goma maciza que usaban bicicletas y otro vehiculos hace tiempo. Errubera mazizuak gauza bat jaukek ona, pintxazoik ez; baiña ibiltzeko txarrak dittuk.
erruberán. (b). adberbioa. Kanpaia jotzen, idiarena jotzen.   Masturbándose (gizonezkoak). Beti erruberan be aspertuta najaok./ Ze gau guztia erruberan pasau dok ala? Etim.: erro+behera (?) Ik. érro. erruberán eiñ. (b). du esapidea. Idiarena jo (gizonezkoak).   Masturbarse. Eskolatik etxerarakuan erakusten gontsan alkarri erruberan eitten.
errudia
© Jaione Isazelaia
errúda, errudía. (c). izena. . ERRU BÉDAR. Ruta graveolens.. Ruda. Landatuta hartzen da batik bat. Oso usain sarkorra du. Sendagintzan erabilera ugari du: eskorbutoaren kontra, hilekoa jaisteko, bizioak akabatzeko, etab. Bere aleak San Juanetan bedeinkatuta hartzen ziren txakur amorratuen haginkadatik babesteko. Informante batek dio beste leku batzuetan bosnotza deitzen diotela. Beste batzuek bizixo bedarra ere deitzen diote. Kutunaren barruan ere jarri ohi da. Zera dio esaera zahar ezagun samar batek: deabru —edo sorgin— batek besteari agintzen dio pertsona bati heltzeko. —El akixo, el akixo!— Eta besteak erantzuten dio: —Bai, ezpaleuka erruda ta apixo.
errukárri. 1. errukarri. (c). adberbioa. Errukia emateko eran.   Lastimosamente, miserablemente. Iru familixa etxe baten, errukarri bizi izandakuak die orrek./ Errukarri ibilli zan ori urtetan. 2. errukarri, errukarríxa. (b). adjektiboa. Errukia ematen duena.   Digno de compasión. Koittau arpegixa badauka be, ezta askok uste beziñ errukarrixa. Ik. érrukiñ.
érruki. 1. érruki, érrukixa. (c). izena. Compasión. Egiñ egiñ negar, eztostazu errukirik emoten. 2. érruki!. (c). interjekzioa. Pobrecito! Le compadezco!
érrukiñ, érrukiña. (c). adjektiboa. Koittaua, oso errukarria, errukiena.   Muy digno, -a de compasión. Andra arek daroia bizimodua Errukarri baino errukarriagoa da errukiñ. Agian errukiñ pertsonaren izaeraz aritzerakoan gehiago, eta errukarri egoeraz. Etim.: Agian: erruki+diña (digno de compasión). Ik. errukárri.
errukíttu. (b). da-du aditza. Compadecerse, hacer sentir compasión. Azkenian familixa artako jiria ikusitta errukittu giñan da geurera ekartzen giñuzen umiak bazkaltzera./ Etzaizte kejau, etzarete iñor errukitzeko moduan da. Azen.: errúkittu ere bai.