Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
elorrarantza zurixa
© admin
elórrarantza zuri, elórrarantza zuríxa. (c). izena. . ELORRANTZA ZURI. Crataegus monogyna. Elorri zuria.   Espino albar. ELORRANTZA ZURI esaten da gehiago. ELORRANTZA soilik esaten denean ere landare hau ulertzen da. Batzuek ARANTZA soilik ere bai. Gure basoetan ugaria den sastraka, inoiz zuhaixka dezentea izatera iristen dena. Oso eztakatsua da eta jangarriak ez diren fruitu gorriak ematen ditu. Bertan mizpira eta madari landareak txerta daitezke.
Elorrixo. (a). Durangaldeko herria. Ik. Ittúrri Nausíxa. elorrixo ikusi. (c). esapidea. (Oñati) ELORRIXO JUAN BARIK IKUSI. Gorriak ikusi. "Elorrixo ikusita naok ni: vió negras.
eltxaior, eltxaiorra. (d). adjektiboa. (Angiozar) Temosoa. Frankoa edo noblea ez dena. Zela izan leike personia ain eltxaiorra!
eltxaiorkerixa, eltxaiorkerixia. (d). izena. (Angiozar) Azpikeria, tema. Juan egin bier jonat, eltxaiorkerixetan ibili barik.
éltxar, eltxárra. (d). izena. Okela ustelarazten duen euli handiaren arrautza.   Huevo de moscón que hace pudrir la carne. Euli aundixak ipintzeittuan arrautzak die eltxarrak; okeliai arrak eitte jako. Klem./ Eltxarra e, arra eitte jakonian zeozei; eltxarra eindda dao. Aragixai eulixak pikau ta. Don. Sagarrari, babari eta gariari ere egiten omen zaio eltxarra. Ori garixai eltxarra eittia esate jako. Berotu dalako ero... zaartutakuan da. Don. Baban momorro gehiago esaten omen da. Momorrua eittia, baban zela aundixao ikusten dan, momorrua esan be eitten da. Don. Koko ere bai. Babianai kokua be esate ako. Don. Ik. euliáundi.
éltxo, eltxúa. (b). izena. Iluntze sargorietan multzo handitan ibiltzen den eulitxo txikia.   Mosquito que vuela en grandes bandadas en los anocheceres calurosos Bizikeletan nentorrela eltxua sartu jat begixan.
emakúme, emakumía. (a). izena. De sexo femenino, mujer. Emakumia geixao i dago gizonezkua baiño. Sin. andrakúme, andrázko. Ant. gizakúme, gizonézko. Emakumiak bere edertasuna jantzitta dauka. esaera. "Emakumea berez da polita, ez du ezer behar ederra egoteko." (Lar Antz)
emakumien gaitz, emakumien gaitza. (d). izena. EMAKUMIEN ZERA. Sífilis. Emakumien gaitza arrapau juan Bilbon ero, eta bere burua il juan. Klem. Sin. gizonen gaitz, sífilis.
éme. 1. eme, emía. (a). adjektiboa. Hembra. Ant. ar. 2. eme, emía. (d). adjektiboa. Emakume itxurako gizonez esan ohi da.   Se dice de los hombres de modales femeninos. Gizon argixa da, eme samarra izatia eze. eme-eme berba eiñ. (c). Oso leun hitz egin. Leunkeriaz, askotan Arek eme-eme berba eingosk, baiña gero berak nai dabena eingo jok. 3. eme, emia. (Eibar) "Herramienta hembra.   Hainbat gauzatan, pieza batek beste bat bere barruan hartzeko zulua edo eregiunia daben piezia, esate baterako trokel emia." (SB Eibetno)
émeki, émekixa. (d). izena. Neskenak omen diren zaletasun edo jarrerak dituen mutila.   Marichica Neskena imitatzen dabena, koziñeketan eiñ ero anderiakin ibilli, orri émekixa. Don. Zenbaitek maritxu ere esan ohi du zentzu honetan. Ant. marí-mútill.
émen. AMEN. 1. emen. (a). adberbioa. AMEN. Aquí. 2. emen. (c). AMEN. Honetan. Emen basuan ezta sekula perretikuik egoten. Emen basuan ezta sekula perretxikuik egoten./ Emen etxian eztou sekula txakurrik euki
émendai, émendaixa. (d). izena. Antzinako emakumeen buruko zapia. Orduko emakumiak emuteben nik oiñ daukaten beste urte berrogetamar urtekin bai, gitxiaokin. Gero agiñik pez, buruko emendaixa jantzitta, erropa luze-luze gona aundi batzuk, beste... txanbria esate jakon, beste amantal aundi bat. Mertz.
eméndau. AMENDAU. 1. eméndau. (a). du aditza. AMÉNDAU. Itzali.   Apagar. Argixa emendau oera joan aurretik. Sin. atxingi, atzeiñ (Ang.), itxungi (Lein.), amatau (Eib.) Ik. itzáli. 2. emendau. (d). da aditza. Amaitu. Dana sorgiña zan orduan. Personak zien, tontolapiko pilla bat. Da gero pistolia jarri zanian dana ziero amendau. Mertz.
emendíkalde, emendíkaldia. (b). izena. Hemengo aldea, hemendiko aldea.   La parte de aquí. Errekian emendikaldia guria da ta andikaldia zuena. Ant. andíkalde.
eméndiko. Ik. aldeko.
emerétzi. (a). zenbatzailea. Diecinueve.
emétu. (c). da aditza. Eme itxurak hartu.   Afeminarse. Aspaldixan puxkat emetu ein dda Patxiko.
emezazpi. Ik. amazázpi.
emezortzi. Ik. amazórtzi.
émon. aditza. EMUN. EMUN ere bai, eta agian gehiago. 1. emon. (a). du aditza. EMUN. Dar. Emoidazu milla pezeta. 2. emon. (a). du aditza. EMUN. Parecer. Bizar orrekin fraillia emoten dozu. Ik. gazteémon, zarrémon. ederki emon be. (c). esapidea. Itxura txarra da. Ederki emon be abadiak sala fiestasian./ Ederki emon be gu lakuak operan. 3. emon. (b). du aditza. EMUN. Ceder, aflojarse la ropa. Prakak estu samarrak erosi, emun eitten dabe ta. 4. emon. (b). dio aditza. Con dativo, aficionarse, dedicarse. Bakarrik geldittu zanian eranai emon zotsan./ Aspadixan deportiai emunda dago. 5. emon. (c). dio aditza. EMUN. Con dativo, encender, poner en marcha, abrir... Emoixozu argixai./ Gero urai emon./ Motorrai emondakuan uzkarka asten da. Ant. kendu. 6. emon. (b). dio aditza. EMUN. NORIrekin, ekin.   Con dativo, empezar a Ama ikusi zebanian negarrai emon zotsan./ Polizia segika asi jakunian iesai emon gontsan. 7. emon, emun. (b). du aditza. ZERK emon: eguraldi txarra hasi.   Con ergativo, empezar a llover, nevar... Gero edurrak emon juan da ezin izan giñuztan txabolatik urten iru egunian. 8. emon, emun. (b). da-du aditza. Con prolativo (NORTZAT), dar por, considerar. Aurtengo sagarrak galdutzat emon bia die./ Ezin dou edozer gauza ontzat emon. 9. emon. (c). da-dio-du aditza. Igaro.   Pasar un tiempo. Iru urte emon nittuan liburua eitten./ Makiña bat denpora emundakua da peskan. 10. emon, emun. aditza. Larrua emon. Zer, andriak eztosk emoten ala?/ Borondate oneko neskia i dok, dana emoteko daukan ortaikua. emoten dabena, . izena. "Emakume erraz" zentzuan erabili izan da eta baita "puta" adierazteko ere. Emoten-dabena dala esaten dabe gaizki gura detsenak. (Etxba Eib). Ik. narrúa emon, eskátu.