Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
buztánurkilla
dan
buztánurkilla. 1. buztánurkilla, buztánurkillia. (d). izena. Forficula auricularia. Zomorro hegalaria.   Tijereta Sin. buztanbikotx, txantxurkilla. (Eib.) 2. buztánurkilla. Ik. míru.
buztan-ziri. 1. buztan-ziri, buztan-zirixa. izena. (Eibar) Inuzente Egunean jendeari burla egite aldera atzealdean zintzilik jartzen zitzaion buztan antzekoa. Buztan-ziri aundi bat atzian ebala juan zan auzokuari inuzente eraittera. (AAG Eibes) 2. buztan-ziri, buztan-zirixa. adjektiboa. (Eibar) Pelma. Gaiñetik kendu eziñik daukat au buztan-zirixa. (AAG Eibes)
buztan-zúrda, buztan-zurdía. (d). izena. Pelo de rabo. Ik. zúrda.
buztanzurixa
© Arturo Elosegi
buztánzuri, buztánzurixa. (d). izena. Oenanthe oenanthe. Collalba. Txori txikia
buztarri. Ik. uztárri.
buzten. Ik. búztan.
buztingórri. 1. buztingorri, buztingorrixa. Arcilla. Ik. búztiñ. 2. Buztingorri. toponimoa. Antzuola eta Oñati arteko mendian dagoen baserria, oso paraje apartatuan, esapide bati bide ematen diona.   Caserío situado entre Antzuola y Oñati, en lugar muy apartado, que da origen a una locución. Formal ezpaabill Buztingorrira bialduko aut kriau. Ik. Pikúlitta.
buztinzuri, buztinzurixa. izena. "Buztin klasia, leku jakinetan bakarrik topatzen dana. Buztingorrixa baiño tenperatura bajuaguetan egosten danez, berori erabiltzen da teillak egitteko, edozein labatan egosi leikiezelako." (SB Eibetno)
búztiñ, buztíña. (b). izena. Arcilla. Plastilinia ta buztiña gustora erabiltzeittue umiak. buztín-lur, buztin-lúrra. (c). izena. Tierra arcillosa. Orturako paraje eskaxa da aura, dana buztin-lurra. buztiñézko, buztiñezkúa. (b). De arcilla. Eskolan buztiñezko figura polittak eitteittue. Ontziez lurrezko esan ohi da, nekez buztiñezko. Ik. lurrézko.
buztiñ-úr, buztíñ-ura. (b). izena. Buztina eta ura nahastuta; errementariek erabili ohi zuten galda egiteko. Galdia eitterakuan, artarako pixkat bai, gu gaztiak giñanian bai usatzen zan buztíñ-ura. Inaz
Canfranc-go estaziñua
© Jaione Isazelaia
Canfránc. (d). toponimoa. Huescako herria. Joan ari Cafranera esaldia entzun ohi zitzaion lehen zenbait adinekori joan hadi pikutara zentzuan. Azken gerratean preso hartutako euskaldunek jardun omen zuten "Batallón de Trabajadores" delakoan Canfranc-eko tunela egiten eta agian hauek sortutako esapidea da.   Pueblo de Huesca que aparece en la locución arriba citada. Oso gutxi ezagutua.
2. da. (a). juntagailua. Juntagailu kopulatiboa eta kausala. Eta. Aurreko hitza /l/, /n/, /r/ edo /z/z bukatzen denean esana. Bestela ere entzun daiteke inoiz. Atzo berandu erretirau nitzan da gaur loguria./ Banoia, berandu nabill da./ Biar da etzi fubola dago. Ik. eta.
1. da!. (c). interjekzioa. Zerbait bat-batean gertatzen duela adierazten duen hitza. Don Manuel. Dotriñia preguntau saltanduan. Ez ekin saillian, e. Da! oiñ lelengua, oiñ erdikua, oiñ atzenekua. Hil. Ik. dí-dá!.
dala. (d). juntagailua. Dela.   Ya sea, bien fuera. Conjución disyuntiva distributiba. Etxian etzan falta janik. Babia dala, artua dala, ogixa dala, ezkeunkan goseik. Mertz. Sin. bada.
dále!. (b). interjekzioa. Erretolika errepikakorra dutenei esaten zaie.   Dále... Eta dale! Eztaukazu beste kontuik? Zer uste dozu, gorra naizela, ala?
daléfuerte, daléfuertiak. (d). izena. (eufemismoa.) Zartadak, belarrondokoak.   Bofetadas, tortas. Ixilik egote ezpaaiz ik artu biaittuk dalefuertiak./ Etxera bustitta joaten giñanian amak dalefuertiak. Pluralean. Gutxi erabilia
dáleketepego. (b). adberbioa. Jota sua, segi eta segi.   Con mucha insistencia. "Dale que te pego". Jakin nik eztaukatela berbetarako gogoik eta zuk daleketepego preguntak eitten./ Orduerdi inguru ibili nitzan daleketepego atia zabaldu naixan kontrako giltziakin. Ik. jóta kéia.
damáikesa. (Antzuola) DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. 1. damáikesa, damáikesia. (d). izena. DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. Apaizaren neskamea.   La mujer que lleva la casa del cura y que normalmente vive bajo el mismo techo. Uberan sasoi baten damaikesiak agintzen juan./ Damaikesiak eta abadiak lo oe bardiñian eitten zeben zaratak ibili zittuan. Mugatu singularrean, batik bat. Etim.: «dama de casa». Sin. amakasa (Aram.). 2. damáikesa, damáikesia. DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. "Pertsona aberatsekin lan egiten zuena, kriaden gainekoa." (Lar Antz).
dámu. 1. damu, damua. (c). izena. Pena, arrepentimiento, pesar. Eztaukat bakaziñotara joan ezan damuik./ Lan geixegi egiñan damua daukak ala?/ Nik eztaukat damuik Madrillen egonakin. Mertz. ZEREN edo ZEREKIN damua EUKI. 2. dámu izan. (d). du aditza. Damututa egon.  Estar arrepentido de algo. "Damu dot geixao arrapau ez izana" esaten juek gaurko politikuak./ Etzan bere sasoian ezkondu ta oin damu dau, baiña alperrik. NOR-NORK. Orainaldiko formetan entzuten da batez ere.
damútu. (b). da-zaio aditza. Arrepentirse. Auraxe i zan urkamendixa; zela miiña paparrian bera etara-ban; ta sekula etxakola damutu. Hil. (AA BergEus)./ Ondo damutu jakon seme-alabei euskeraz erakutsi ez izana./ Zu ibili ola ta biar ero etzi damutuko jatzu./ Guardasola artu, bestela damutuko zate. Adinekoek NOR-NORI ia beti. Gazteek NOR gehiago. Ik. garbátu, dámu izan.