Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
bíur. 1. biur, biúrra. (c). adjektiboa. Okerra.   Torcido, -a, retorcido, -a. Regla au biurra da ta eztau ezetarako balio./ Oso bide biurra da Elgetatik Ubera bittartekua. Ez da asko entzuten, oker esaten baita gehiago. 2. biur, biúrra. (b). adjektiboa. Travieso, -a. Mutiko ori auntzan adarrak baiño biurraua da. Sin. biurri. 3. biur. (c). adberbioa. Torcido. Biur dago erruberia. Sin. oker. 4. bíur-bíur eiñ. (c). aditza. Torcerse un objeto. Bizikletiakin baztarra jo ta erruberia biur-biur eindda geldittu jatan. Ezin da esan “biur eindda”. Sin. oker-oker eiñ. biur konpondu. (c). esapidea. BIUR IBILI. Elkarrekin gaizki kopondu, ibili. Aspaldian alkarrekin biur samar konpontzen ete dien zaratia dago. Klem. Ik. biurtu. 5. biur, biurra. (d). izena. Lokarritzat erabiltzen den abar mehea.   Ramillas, generalmente de avellano, que se utilizan para atar sacos y haces. Biurrak eo esate xaten, oin ainbeste ari tta kordel izaten da, baiña orduan kordel bat etzan eoten ortaakotxe be. Andres. 6. biur, biurra(k). (c). izena. Hariari edo artileari iruterakoan ematen zaizkion bueltak.   Vueltas que se le dan al hilo o a la lana al hilar. Bihurrak beharrezkoak ditu, baina buelta gehiegi badauzka kendu egin behar zaizkio. biurra emon. (d). aditza. Bi edo hiru harirekin bat egin   Trenzar dos o tres hebras de hilo o lana. Batu biezan bakoitzera, batera, ta gero biurra emon da kendu. Makila edo hagez ari garenean, hari zuzenak okertu. Hurritz-makilari eman dakioke, adibidez, bihurra: Gure aurrekuak burdixa lotzeko sokaik etzeben. Sokia baiño ekonomikuaua eitteko, igual ebai olako urritz-aga luze bat, eta biurra emote otsen. Don. Indar handiaren ezaugarritzat ere hartzen da bihurra ematea, ondorengo esapidean ikusten denez: Bazien lenao be gizonak eskuan inddar asko zeukenak. Eta gero areaittik esaten zan: «Alakuan atzamarretan ez neuke jausi nai, arek gabillian (lerakoaren) senduerako egurrai biurra emoten jotxak». Don. biurra eruan. (d). aditza. Abarka sokak egiterakoan bihur gehiena txabilaren ondoan geratzen denez, bihurra gutxiago bihurtutako tokira eraman, makila baten laguntzaz.   Operación que consiste en igualar el retorcido de la cuerda, trasladándolo del lado en que se encuentra más retorcida al lado en la que está más floja. Se hace con un palo. biurra kendu. (d). aditza. Artileari iruterakoan bihur edo buelta gehiegi ematen zaionean, harekin galtzak edo jertseak egiten hasi baino lehenago, sobera dituen bueltak kendu, korapilatu ez dadin.   Quitarle a la lana las vueltas que se le dieron de más al hilarla. Zuzenian txabillatik pelotara, ta gero pelotan egun batzuk eukitta gero biurra kendu ein biar izate jako. Txabilliak emoten jao biur geixegi, geixegi biurtzen zeban arixa. Pedro. Zuraz ari garenean, egurraren hari bihurrak zuzendu. Gero garlopiakin pasau ta biurra kendu, ta daatiluakin zuluak eiñ. Jul.
biúrri. 1. biurri, biurríxa. (c). adjektiboa. BIUR. Travieso, -a. I txikittan biurrixaua itzan, biurrixaua... Sin. biur. 2. Biurri. (c). Neska-mutiko bihurri askoren gaitzizena izan ohi zen. Patxiri mutikotan “Biurri” esate jotsen.
biurríttu. 1. biurrittu. (c). zaio aditza. BIURTU. Retorcerse, generalmente el pie. Gaizki zapaldu ta ankia biurrittu jakon. BIURTU ere bai testuinguru honetan. 2. biurrittu, biurrittúa. (c). izena. Torcedura de pie. Ankia zangan sartu ta biurrittua ein jat. BIURRITTUA E Ik. zantirátu. 3. biurrittu. (d). aditza. BIURTU. Harremanak gaiztotu. Ik. biurtu.
biúrruna, -e, biúrrunia. (c). izena. Curva, torcimiento. Ikusten dozu zelako biurrunia daukan pareta onek?/ Bide txarra ezta, baiña biurrune askokua.
biúrtu. 1. biurtu. (c). da-du aditza. Volver(se), convertir(se), transformar(se). Len karlistia zan baiña oiñ nazionalista biurtu da./ Len dendia zana taberna biurtu dabe. 2. biurtu. (c). aditza. Retorcer. Kotxia burdina guztiak biurtuta geratu zan./ Kontuz ezpaabill lepua biurtukostat. 3. biurtu. (c). zaio aditza. Retorcerse un miembro. Sin. biurrittu. 4. biurtu. (c). da aditza. BIURRÍTTU. Haserretu, harremanak gaiztotu.   Enemistarse, entrar en enemistades. Bide kontuengaittik biurtu zien./ Aspaldixan bi familixak alkarrekin biurrittuta dare. Okertu ere entzun daiteke zentzu honekin. Ik. mutúrtu. 5. biurtu. (c). du aditza. Estrujar la ropa para lavarla. Don. 6. biurtu. (d). du aditza. (Eibar) Traducir. Euskerara biurtu edo itzuli liburuetan diran milla gauza eder. (Etxba Eib)
bíxagra, bíxagria. (b). izena. Bisagra.
bíxamon. (Eibar) BIARAMON (EIB.). 1. bíxamon, bíxamona. (b). izena. Biharamuna, hurrengo eguna. Eztakitt San Paulo egunian ala bixamonian egin zeban edurra. 2. bíxamon, bíxamona. (b). izena. Ajea.   Resaca, galvana . Atzo parrandan ibilli eta gaur kriston bixamona. Sin. aje.
bixao, bixaua. (d). (Leintz, Oñati) Siesta. Ik. bazkálosteko.
bixar. Ik. bíar.
bixígu, bixigúa. (a). izena. BEXIGU (ARAM.). Besugo.
bixigu-begi, bixigu-begixak. (c). izena. Parranda biharamuneko begi gorri eta handituak. Zer gaba osuan elektrikiakin sopletatzen ibilli haiz ala? Horrek dittuk bisigu-begixak! (TSE Berb).
bixk. Ik. bizk.
bixko, bixkua. "Bizco. Bixko jarri zan aura, ezeukan bistaik-eta begi bat galdu zebanian..." (Lar Antz)
bízar. 1. bizar, bizarra. (a). izena. Barba. bizarra kendu. (a). aditza. Afeitarse. Bizarra kentzeko etxak atxurran modukoik. 2. bizárra(k). izena. Burdinazko piezak lantzerakoan sortzen diren haritxoak.   Rebarba.