Hiztegia
bíotz. 1. biotz, biótza. (a). izena. Corazón. biotz biotzetik berba eiñ. (b). esapidea. Frankotasun osoz hitz egin.
Arek eztauka bromaik. Arek biotz-biotzetik berba eingotsu. biotz oneko, biotz onekúa. adjektiboa. De buen corazón. Arro samarra da baiña biotz onekua.
biotz txarreko, biotz txarrekua. adjektiboa. Gaiztoa, inori onik opa ez diona. Zela izan leike ain biotz txarrekua biotza prakamotzetan euki. (c). esapidea. Gaztea izan espirituz. Gu urtiak aurrera baiña biotza prakamotzetan.
2. biotz, biotza. (c). izena. Enborrak erdi-erdian duen ardatza. Erdixan biotza, erdi-erdixan; biotzekua eskasaua geratzen da, zartau eitxen da, pitzakorraua da. Sebas. Bihotzak ez du lorerik. Sin. giarra, -e, azur. 3. biotz, biotza. (d). izena. Ehundegiak atzeko subilean bilbatutako hariak teinkatuta eusteko duen gurpil kaskaduna. Pieza circular dentada del eje trasero del telar que sirve para mantener tensos los hilos de la urdimbre. Oni esate jakon biotza, esate jakon eszentrika oni, ta oni biotzan mutur oni, oni bultza eitteko zanai, orri esaten jakon atxurra; biotza ta atxurra. Josu.
biotzéko, biotzekúa. (c). izena. Bihotzeko gaitzengatik esan ohi da. Enfermedad del corazón. Biotzekua ei dauka Joxek.
biotzekúak jo edo emon. (c). esapidea. Tener un infarto. Biotzekuak jota il zan./ Biotzekuak emon ei dotsa gaur goizian.
biotzérre, biotzerría. (b). izena. Ardor de estómago. Babak jaittut eguardixan da biotzerria daukat.
biózdun, biozdúna. (d). izena. BIÓZTUN, BIAZTUN. Behazuna. Hiel, vesícula biliar. Biozduna kendu dotsenetik askoz be obeto i dabill./ Botaguria ta botatzekoik ez; azkenian biozduna ta dana bota neban.
bírgo, bírgua. (c). izena. Virgo, himen. BIRGUAN EGON. (d). Birjina izan emakumea. Neska au birguan dago, osorik dago. Don.
Ik. neska-lóra.
bíri, bírixa(k). izena. Birikak, abereenak, batik bat. Ganauan birixak esate otsau. Onek birixak jauzkan zertuta, ta arnasia ba... Don.
Pertsonarena pulmoe ia beti. Ik. bíriki, bírittako.
biríbil, biribílla. (a). adjektiboa. BOROBILL. Redondo, -a, ovalado, -a. Pelota au eztago oso biribilla./ Tripa borobill-borobilla daukazu.
BIRIBIL eta BOROBIL, bata zein bestea esaten dira, eta baita eratorrietan ere. Adinekoek lehena gehiago Ik. errédondo. biribílla sartu. (c). esapidea. Ziri ederra sartu. Biribilla sartu joskuan piñutarixak: piñuak eruan da pagau ez.
biribillían jarri. (c). Zirkuluan eseri. Oiñ biribillian jarri tta ipuiña kontaukotsuet. Sin. errédonduan jarri.
biríbil-txápa, biríbil-txapía. (b). izena. Errementaritzan, gauza biribilak egiteko egokia den txapa. Redondo. Kazuelia be, txapia zinko por zien, ziento zinkuenta biribil- txapia ebai... Bix. Errementariak burdina erosterakoan, forma konkretu batekoa eskatzen zuen: biribila, karratua, angelua, U, T..., egin beharreko lanaren arabera. Sin. erredondo.
biribílddu. BOROBILDDU. 1. biribilddu, borobilddu. (a). da-du aditza. Redondear(se). Limia artu ta biribildduizu eskuleku ori./ Errekarrixak berez biribiltzen die.
2. biribilddu. aditza. (Eibar) Tornear. Ik. torníau.
biribilkóte, biribilkotía. (c). adjektiboa. BOROBILKOTE. Biribil samarra. Jardiñian jarri daben arrizar biribilkote aura ze dok, lurrai eusteko ala monumentua?/ Patata klase batzuk luzangak izaten die eta beste batzuk biribilkotiak.
biribil-trintxa, biribil-trintxia. (a). izena. Gubia. Onek biribil-trintxak. Erderaz gubias die onek. Muebliei goixan moldura bat ipintzen baatzue, akabatzeko, zela general biribilla eukitzen daben, onekin akabau biozu. Martin.
Sin. gubi. Ik. trintxa.
bíriki, bírikixak. (d). izena. Pulmoikia, parte horretako haragia. Los pulmones y similares, que se utilizan bien para hacer tripotxas, longaniza, etc., o bien para dar a los perros. Txorixuak itte zittuan urdaixa ta txarrixan okeliakin da lukainkak barruko zerakin, birikixekin. Klem.
Ik. bíri.
birínddu. (d). da aditza. Birin bihurtu.
trípetatik birínddu. (d). esapidea. Beherakoa harrapatu. Goizeko iruntza, zeroi, tripetatik birinddu ero, ganaua ezta gogortzen. Enr.
bíriñ, biríña. (c). adjektiboa. Viscoso, -a. Jarabe orrek iguiña emuten dost, biriñ-biriña da ta./ Ostrak pe biriñak izaten die.
bírittako, bírittakua. (d). izena. BIRIXETAKO. Biriketako gaitza, tuberkulosia. Sin. birigatx (Eib.)