Hiztegia
atxímurka. (a). adberbioa. ATXÍMURTXIKA. A pellizcos. Ama, Ainhoak atximurka ein ddost./ Ni jolasian nebillen da bera atximurka asi jat.
atximurka eiñ. (a). aditza. ATXIMURTXI EIÑ, ATXIMURTXIKA EIÑ, IMURTXI IÑ (ANTZ.). Pellizcar.
atximurkára, atximurkaría. (b). izena. ATXIMURTXIKÁRA. Pellizco. Oinddio ezaun dot zuk ein zostasun atximurkaria.
átxur. 1. atxur, atxúrra. (a). izena. Azada.
átxurra, átxurria. (c). izena. Aitzur lana. Atxurria baiño obe da neskatia./ Atxurratik nator./ Atxurrara noia./ Atxurrarako mutill edarra da.
Ik. azálatxurra. átxurran eiñ. (b). du aditza. ATXURRIAN EIÑ. Trabajar con la azada. Ire eskuak atxurran eitteko baiño tabernarako obiak dittun.
2. atxur, atxúrra. (b). izena. Maquinilla de afeitar no automática. Atxurrakin kentzen da onduen bizarra.
3. atxur, atxúrra. (b). izena. Mozkorra. Atxur dezentia karriau giñuan atzo. KERTEN ETA GUZTIKUA ere gehitu ohi zaio: Atxurra kerten eta guztikua arrapau juan. ATXURKILLIA ARRAPAU ere bai. Sin. mozkor, trónpa, atal, melokotóe, -i. 4. atxur, atxúrra. (d). izena. Ehundegiaren bihotzari eusten dion topea. Tope de la excéntrica del telar. Oni esate jakon, biotza, esate jakon eszentrika oni, ta oni biotzan mutur oni, orri esaten jakon atxurra, biotza ta atxurra. Josu.
atxurkilla, atxurkillia. (Eibar) "Azadilla, azada de dos picos." (SB Eibetno). Ik. jórrai. atxurkillia arrapau. Mozkortu.
Ik. atxur.
atxúrtu. 1. atxurtu. (b). du aditza. Lurra aitzurrez landu. Trabajar la tierra a azada. Baiña, zetan atxurtu dozu ori, perrejilla ereindda neukan da.
2. atxurtu. (c). da aditza. Mozkortu. Emborracharse. Banoia etxera, ziero atxurtu baiño len.
atzámar, atzamárra. (a). izena. Dedo. Biatz edo bietz ere erabiltzen da, baina badirudi eskukoak izendatzeko atzamar edo atzapar gehiago esaten dela. Dena dela, hemen ez da egiten atzamar eta bietz-en arteko diferentziarik. Sin. bíetz.
atzamarkára, atzamarkaría. (b). izena. ATZAPARKÁRA. Arañazo. Ikusi zelako atzamarkarak ein ddostan arpegixan.
atzápar. 1. atzápar, atzapárra. (a). Dedo. Ik. atzámar. 2. atzápar, atzáparra(k). Erpea(k). Garras. Eneuke jausi nai orren atzaparretan.
átze. 1. átze, átzia. (a). izena. La parte posterior. Seminarixo atzia zuriz pintau dabe./ Atzia baiño aurria polittaua da.
Ant. áurre. Ik. óste. atzekúaz áurrera. (b). adberbioa. Al revés, con lo de atrás para adelante. Jertsia atzekuaz aurrera daukazu. Ik. itxúlikaldera, aldrebes. 2. átze, átzia(k). izena. Ipurdia(k). Nalgas, culo, trasero. Txal orrek egundoko atziak dauzka.
Pluralean, batik bat. atze ona euki. (c). esapidea. Nahikoa diru edo baliabide izan edozein ezustekori aurre egiteko. Urtebetian paruan egon arren, orrek eztauka billurrik. Atze ona dauka orrek.
Ik. atzékalde. atzé-mardo egon. (d). esapidea. Ezer egin gabe egon, egonean egon. Lit.: ipurtaundi egon. Zuek egon atze-mardo, lanak berez eingo dielakuan.
Oso galdua. atzeko otzik barik. (c). esapidea. (Eibar) "Lasai asko, zaratarik gabe, norberari botatakoa baino erantzun zorrotzagoa eman. Plaentziatarren urteerak atzeko otzik bakuak izaten dira. átzetik émon. 1. atzetik emon. (b). dio esapidea. Ibilgailu batek beste bat atzetik jo. Atzo atzetik emon josten San Juango rektan.
2. atzetik emon. (b). esapidea. (arrunkeria.) Uzkitik zakila sartu. Irudizkoetan, izorratu. Kontuz ibilli ari, akordau orduko atzetik emungoske ta.
atzetik ibili. 1. atzetik ibili. (b). esapidea. Norbaiti jarraika ibili. Besteak beste, faboreak edo arreta eskuratu nahirik Julion atzetik ei dabitz urrengo elekziñuetarako./ Polizia atzetik ei dauka./ Neska orren atzetik jabik aspaldixan.
2. atzetik ibili. (b). Zintzotasunik gabe edo azpikeriaz jokatu norbaitekin. Neri etxatak atzetik ibiltzia gustatzen, nik gauzak arpegira esaten jittuat. átzia émon. (c). aditza. Bizkarra, ipurdia eman (zentzu literalean, batez ere). Ez idak neri atzia emon da kontestaidak.
atzian gelditzekua ez izan. (c). esapidea. Ausarta, aurrera egitekoa izan. Zuk pentsauko dozu zure semia santua dala? Ba aura be ezta atzera gelditzekua.
atzian zulua izan. esapidea. Inor ez dela perfektua adierazten duen esapidea. Aberatsa eta ederra eta nai dana izango da, baiña arek pe izango dau zeoze. Arek pe atzian zulua.
Sin. ipurdian zulua euki.
atzé-bikotx, atzé-bikotxa. (d). izena. Ipurtalde gizenak eta bikoitzak dituen txahalaz "atze-bikotxak" dituela edo "atze-bikotxa" dela esan ohi da. Ixkua aparta erosi jok ferixan. Atze-bikotxa. Pertsona ipurtandiez ere bai. Sin. atze-doble.