Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
áre, aría. (c). izena. Goldatuak apurtzeko eta abar erabiltzen zen laborantza tresna.   Apero de labranza. Grada de veinte dientes o púas dispuestas en cuatro maderos longitudinales. Goldatua iru ero lau aldiz ariakin pasau ta lurra prest gelditzen zan edozer ereitteko. Sin. artáre. aria pasau. (b). Aretu. Iru aldiz aria pasau arren ezta lur ona geratu. Sin. arétu.
area, área. (c). izena. Hedadura unitatea. 100 m karratu.   Área. Ik. etárea.
area, arearri. Ik. aráe, -i, arénarri.
areburdiñaria
© Iñaki Arana
aréburdiñara, aréburdiñaria. (d). izena. Apero de labranza, totalmente de hierro, de nueve o diez púas curvas, que sirve para remover superficialmente la tierra. Gradia esaten gontsan ziero burdiñazkuai. Gradia ero areburdiñaria. Don. Sin. gráda. Ik. burdíñara.
areétxe, areetxía. (d). izena. ARETXE. Arearen armazoia. Aretxia da armazoi dana, egurrai esate jakona. Areetxia. Jul.
aréka, arékia. (b). izena. (Oñati) Erretena.   Zanja.
arek erek. Ik. gu geu.
aréketa, aréketia. (c). izena. Area pasatze lana.   El trabajo de pasar el "are". Areketia ezta goldaketia beziñ lan astuna. AR
aremaittáko, aremaittakúa. (c). izena. Abemariatakoa.   La hora del rezo del Avemaría Sankristauak soiñua jo ta dantzan eiñ. Anjelusa illuntzian jote ebanian, laga dana dagon lekuan da etxera. Aremaittakua. Goizian eguna argitzen eban denporan, gero eguardixan da gero illuntzian. Beratzi kanpanada, irunan. Aniz. Iluntzean aremaittakua elizako kanpaiak jotzen zuenean denak etxera erretiratzeko ordua izaten zen. Erremeixia e... guk, aremaittakuan geratzen zanian, guk etxera etorri biar izeten giñuan, baiña gizakume ta kanpotik etorte zien mutill-da ia maiorrak, jokuan. Hil. Goizekoari albakua edo egunalbakua ere esaten zaio. Ik. draun, egunalbáko, kera.
arénarri, arénarrixa. (d). izena. ARAEARRI. Hare harria.   Piedra arenisca. Karia eitteko arrixa ifintte baldin bozu, bera funditten da, osea ke bea erreten da. Arenarrixa da obia, arenarrixa ezta erreten. Andres. Karobi-zuloaren barruko horma arenarrizkoa komeni omen da, hau ez baita erretzen. Ik. zorróztarri.
arénau. (c). du aditza. Zorua espartzuz eta hondarrez garbitu.   Arenar el suelo. Neska sasoekua be bazan, da arek e sukaldia arenau ero, etxeko jiria eiñ. Hil.
areoplano. Ik. arióplano.
aré-ortz, aré-órtza. (a). izena. Arearen burnizko ziri edo hortza.   Diente del "are". Ariak ogei bat are-ortz eukitzeittu.
arestoi, arestoixe. izena. (Leintz) Hariztia. Sin. áizti.
aretots, aretotsa. "El ruido lejano del pedrisco." (Izag Antz).
arétu. (c). du aditza. Goldatua areaz apurtu, area pasatu.   Romper los surcos con el "are". Después de esta operación el terreno está listo para la siembra. Lenengo lurra goldatu eitten da, gero aretu. Nai izan ezkero, gero esixa pasau leike lurra leunao geldittu deiñ. Sin. aria pasau. Ik. aréketa.
aretx. Ik. áitz.
árgal, argála. (c). adjektiboa. Flakoa, mehea.   Flaco, -a, delgado, -a, esmirriado, -a. Luzia ta argala da. Gutxi erabilia. Bere lekuan flako edo igar esan izan da. fiua/ezpala baiño argalaua izan.. (c). esapidea. Oso argala izan.
argáldu. (c). da-du aditza. Flakatu.   Adelgazar. Asko argaldu aiz aspaldixan. Uste dugu ondorengoa ere (du ad.) entzun daitekeela: Eztakizu zenbat argaldu daben Irenek. Flakatu gehiago erabiltzen da. Sin. flakátu.
argáluna, argálunia. (d). izena. (Eibar) "Punto débil, punto flaco. Danok daukagu geure argalunia nunbaitten eta zuk aguan. Sin. bigúnuna.