Hiztegia
árbola-sústar, árbola-sustárra. (b). izena. Zuhaitz-sustraia. Inguru horretako zura oso estimatua da. Adarren juntetan arbola-burua, da arbola-sustarra. Intxaurrian-da geixen paatzen dienak die. Oso dibujo onakin tokatzen danak ixa prezioik eztauka. Ori paatzen dabe, bueno, disparatia! Martin.
Ik. arbóla-búru.
arburu, arburúa. (d). izena. (Eibar) "Peñasco, acantilado. Eguarbitzako arburuan jarritta, orduak emoten nittuan Anbotora begira./ Itsas-ertzeko arburuetatik arrantzale eitten eban amuagaz. Sin. arkatx." (Etxba Eib). Sin. arkatx.
ardailla, ardaillia. (Antzuola) "Iskanbila.
Lengunian berandu etorri zan Patxi ta gurian sortu zan ardailla./ Aman urtian egon zan gurian ardaillia, ango jendia, ango zaatia!" (Lar Antz). Sin. argamailla.
árdandei, árdandeixa. (d). izena. Ardandegia. Antiguamente, taberna en la que servían vino. Ferixia ikusi, ardandeixan sartu ta gabeko amabixak arte egote zien kontu-kontari. Ik. sárdandei.
ardangela, ardangelie. (d). (Leintz) Sotoa, ardoa gordetzen den lekua. Bialdu daue gizonori ardangelara, morrokuez zerrau dutzie atie, artu botilla bana hirurek eta biaje. (AA ArrasEus, 233. o.).
ardanzopa, ardanzopak. (c). izena. Ardao-zópa, ardao-zopak. iz. Ardo beroa ogi zopekin; antzina jan ohi zen zenbait familiatan. Vino caliente con sopas. "Sopa borracha". Ikezgintzan beti ezautu naban ardaua garrafoi baten erun, eta goizien ardanzopia esate gontxen. Katillu batea ardao puxkat bota, basokaa pare bat eo, eta azukarra bota dezente eta ogixa erdi-tostau... Mateo./ Entzun izan juat aintziñan umiei be ardao-zopak emote zotsela familixa batzuk Naparruan.
ardáo, -u, ardáua. (a). izena. Vino. Norbaitek edan ondoren botaka egiten duenean, iruzkin umoretsu hau entzun izan da: Itxuria danez, toki diferentetako ardauak eran jittuan.
Ardau gozuak lau begi eta oiñik ez.. esaera. (SM Ezten). ardáo beltz, ardáo béltza. (a). Vino tinto.
ardáo górri, ardáo gorríxa. (a). Vino claro.
ardáo gózo, ardáo gozúa. (b). ARDAO GOXO. Vino dulce, moscatel. Abadian ezkutuan monagilluak trago ederrak joten jotsen ardao gozo botilliai. ardáo zúri, ardáo zuríxa. (a). Vino blanco.
ardau-jana eiñ. (c). esapidea. (adierazkorra.) Ardoz bete belarrietaraino. Atzo guk ein giñuan ardau-jana... ez ur eta ez ardau izan. (c). esapidea. Norbait ganorabakoa izan, proiektu edo gauza batek funts gutxi eduki. Zuen sindikatua ez ur eta ez ardau.
ardátz. 1. ardatz, ardátza. (b). izena. Eje de un carruaje o, simplemente, eje. Burdixai ardatza apurtu jako. Ik. burtárdatz. 2. ardatz, ardátza. (c). izena. Iruten ari den haria biltzeko tresna. Madariaren forma du. Huso. Kerrua irun esate jakon; goruan ipiñi, sartu gerrixan da ardatzakin arixa eiñ. Hil./ Liñua ezaututa nao ni Eizal-en, amak gurian ardatzian, emen erretratuan dauan moduko ardatz orretan eitten zuan. JJp. Egurrezkoak, burdinazkoak, eskuz edo makinaz erabiltzekoak, eta forma ezberdinekoak izan arren, oso antzerakoak dira. Ardatzek ziri baten antza dute; alde baten punta bat kiribilatuta izaten dute haria biltzeko, eta beste aldean tope bat, biltzen den hariari eusteko.
Barriketia balitza gorua eta mingaña ardatza, nere andriak egingo leuke etxia bete mataza. (d). esaera. Klem. ardatzían eiñ. (d). ARDAZKETAN EIÑ. Haria egin ardatzez. Ni entzunda nao —beeko sua izengo zan, beste surik ez— gabian amaikak amabixak aldera artian ardatzian eitten onek andra zaarrok —geruaokua da makiñia— da an ardatzian eiñ da gizonak albuan jarri tta suai puxkat argi eraiñ, da ostian kosta eitten zala petroliua ta. Da suan argixakin iruten. Jjp.
Ik. ardázketa. 3. ardatz, ardatza. (b). izena. Subila, ehundegian ehotako ehuna edo bilbatutako hari berria biltzeko egurra. Eje del telar, enjulio. Telia biltzeko zeak, ardatzak, subillak. Guk subilla esaten giñuan normal. Josu.
Sin. subill. 4. ardatz, ardatza. (b). izena. (Eibar) Burdina hariztatzeko erreminta. Macho de roscar. Orrek ardatz txikixak dira eta kontuz ez bazabiz errez apurtuko jatzuz. (SM Burdin).