Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
ango. (a). esapidea. Leku hartako. Badakizu ango errixa zein dan? ANGO + izena. (b). esap. Ugaritasuna. Ango zaratie eta ango elementue! (AA ArrasEus, 205. o.). / Ango preguntia eta ango jakin biarra.
ángula, ángulia. (a). izena. Angula.
Anguzar. Ik. Angiozar.
anikíllau. (c). du aditza. Anikilatu. Hotzez edo zahardadez kuxkurtu, kokildu. Gure amandria an egoten da negu guztia sutonduan anikillauta./ Azkenengo gripe arek ziero anikillau zeban. Gure amandria an egoten da negu guztia sutonduan anikillauta./ Azkenengo gripe arek ziero anikillau zeban.
anill, anílla. (c). izena. Añil. Liñuak loria ederra eukitzen dau, anillan kolorekua, dana berdiñ-berdiñ, ustez itxasua dala. Aniz.
aníma, animía. (a). izena. Anima.   Alma. Pekatuak animia belz-beltz jartze i dabe. Ik. górputz eta aníma. animiak urten. 1. animiak urten. (c). esapidea. Bere onetik irten. Animia be erten biarrian etorri zan. (Lar Antz). 2. animiak urten. (c). esapidea. Umetan, zauriren bateko odolarekin batera arimak irteten zuela pentsatzen zuten. Lotu deigun atzapar ori, arimiak ez deizun urten bertatik ein dozun zaurixakin. (AAG Eibes).
aníma gáldu, aníma gálduak. (d). Almas errantes. Anima galduak esan izen dok. “Ze jeuan an?”. Nunbaitten ola illunpian ero zerian, da ba: “Anima galdun batzuk egongoittuk”. Parejan bat igual. Don.
anímalixa, anímalixia. (a). izena. Aberea.   Animal. Gero eta animalixa gutxiao dago basuan.
anímau. (a). da-du aditza. ALÍMAU. Animar, animarse. Guazen futbolera Bergara animatzera/ Etzaa animatzen nerekin etortzera./ Gure aittajunak goizero pattar tragotxo bat jote zeban “barrua alimatzeko”.
Ánimen egun, Ánimen eguna. izen propioa. ÁNIMEN. Azaroaren 2a, Domusantu biharamuna. Eibarren azaroko bigarren astelehenari eta Osintxun hirugarrenari ÁNIMEN, edo GAZTAI
animen ogi. Ik. oláta.
animiak urten. 1. animiak urten. (c). esapidea. Bere onetik irten. Animia be erten biarrian etorri zan. (Lar Antz). 2. animiak urten. (c). esapidea. Umetan, zauriren bateko odolarekin batera arimak irteten zuela pentsatzen zuten. Lotu deigun atzapar ori, arimiak ez deizun urten bertatik ein dozun zaurixakin. (AAG Eibes).
ánimo, ánimua. (a). izena. ÁLIMO. Adorea.   Animo. Animo geixegi barik najabik aspaldixan.//Ointxe eztaukau ba alimo aundi-aundirik./ Tira, gizon, alimua beintzat ez galdu /Alimo Jerolimo! Sin. adóre. Ik. áide.
animóso, -a, animosúa, -ía. (d). ALIMOSO, ALIMOTSU. 1. animóso, -a, animosúa, -ía. (b). adjektiboa. Adoretsua, animo eta umore onekoa.   Animoso, -a. Oso animosua zuan zuen aittajuna./ Beti izan da aura andra animosia. Sin. adoretsu. 2. animoso, -a, animosúa, -ía. (c). adberbioa. Adoretsu.   Animoso. Aspaldixan animoso ikusten da Exekiel./ Enabill bape animosa. Sin. adorétsu.
anis, anísa. (a). izena. Anisa. PATTAR ZURI ere bai adinekoen artean. sin. pattar zuri
anis bédar, anis bedárra. (d). izena. . Foeniculum vulgare. Milua.   Hinojo. Gizonaren altura edo handiagoa har dezakeen belarra. Anis usain handia du. Haizeak botatzeko, txiza eragiteko, jateko gogoa berpizteko eta emakumeei esnea gehitzeko erabili izan da. Sin. míllu.
anjelusa errezatzen
© Ezezaguna
ánjelus, ánjelusa. (c). Egunean hiru aldiz (goizean, eguerdian eta ilunkeran) elizan jotzen ziren kanpaiak eta harekin batera errezatzen zen abemaria. Eguerdikoari esaten zaio batik bat anjelus; goizekoari egunalbako eta iluntzekoari aremaittako.
ánjina, ánjinak. (a). izena. Eztarriko gaitza.   Anginas. Anjinekin daukau Ana./ Anjinak albuak aundittutakuan, ero. Don.
ánka. komentario 1 1. anka, ankía. (a). izena. Pata, pie, pierna. Ipurditik belaunerainokoa iztar, eta belaunetik hankarainokoa berna da, baina guztia, anka. Dena dela, «pierna» eta «pie» izendatzeko ere, erabiltzen da anka. . anka bakarrian. (b). adberbioa. ANKA TXUNTXURRÍAN. Hanka bakarka.   A la pata coja. Biurrittua eiñ eta anka txuntxurrían joan biar izan neban etxera. Sin. txínguan. Ik. txándorrika.
hanka geldixan
© Josu Okina
anka geldíxan. (d). adberbioa. Hankak mugitu gabe, boletan edo beste zerbaitetan (jokatu). Anka geldixan irabaziko lostake arek neri. Baita, abiadarik hartu gabe. Anka geldixan iru metroko saltua eitten zeban. ankak erabilli. (c). Ihes egin, lasterka egin. Gero gerriek urten auen eta hankak ebali biher. (AA ArrasEus 228. o.). ánkak jaso. (c). du esapidea. Ospa egin. Escapar, huir. Eskandalo demasa etara giñuan goizaldera kalian, baiña baezpada be, ankak jaso giñuzen serenua etorri baiño len./ Frantxesak anka jaso zittuala ta, erretirau zala ta, kitto. Sin. pólaiñak jaso. ankía sartu. (a). esapidea. Meter la pata. lau ankán. (c). esaera. LAU-GAIÑIAN. A cuatro patas. Zeukan mozkorrakin lau ankan aillegau zan etxera. 2. anka, ankía. (c). toponimoa. Bada gurean terreno bat izen hau duena. Lursail luze eta aldapatsu baten barrenari esaten zaio. Ankia edo Ankabarrena deitzen zaio, eta izen arrunten moduan deklinatzen da. Lenengo Ankia labrau bia da./ Ankabarrenian ein zeben Artizkuak etxia.
ánka eiñ. (a). du aditza. Ihes egin.  Escaparse. Konejuak anka ein ddau konejutegittik. Sin. íges eiñ. Ik. álde eiñ, ospa eiñ.