Hiztegia
akólitto. 1. akólitto, akólittua. (d). izena. Monaguillo. Mutikotan akolitto ibillitakua naiz ni be. Sin. monágillo. 2. akólitto, akólittua. (c). izena. Jarratzailea; politikoa, batik bat. Secuaz. Ministrua etorri zuan inaguratzera, inguruan akolitto pilliakin.
akórdau. 1. akordau. (a). zaio aditza. Oroitu, gogoratu. Acordarse. Zure izena etxat akordatzen./ Akordau jatzu ogixa ekartzia? akordau eraiñ. (b). aditza. Oroitarazi. Akordau eraixozu biar dentistia daukala. akordauta be. (c). esapidea. Akordatzen naizen bakoitzean; hura zen hura. Guk pasau giñuzen gosiak. Akordauta be... 2. akordau. (c). da aditza. Konturatu, ohartu. Darse cuenta Oinddio akordau barik zare Beeko estaziñoko etxiak botaittuena?/ Gaur be andik pasau naiz baiña enaiz akordau.
akordauáldi. 1. akordaualdi, akordaualdíxa. (c). izena. Zerbait oroitzen deneko aldia. Urrengo akordaualdixan garbittuizu garajia. 2. akordaualdi, akordaualdíxa. (c). izena. Obesioaldia, zerbait modu obsesiboan gogoratzen deneko denbora. Seme-alabak kanpuan dienian eta eztabenian deitzen, eta olakuetan, gure ama ziero nerbixuak jota egoten dok. Akordaualdixa daukanian eztok giro izaten aren inguruan.
akórdu, akordúa. (c). izena. Oroitzapena, zerbaiten gogorazioa. Recuerdo de algo. Gure akorduak eta baiño lenao zien orrek. Ezidazu neri preguntau, nik eztaukat orren akorduik eta./ Liñua zela artzen zan jakin nai dot; orren akordua zeiñek euki leikien badakizu? akordúa artu. (c). esapidea. Gauza jakin bat egiteaz oroitu. Acordarse de hacer algo concreto. Bakaziñotara joan bai, baina telefonua jotiakin be akordua artu./ Ibiltzia komeni jako baiña eztau sekula orren akorduik artzen. Zeren edo Zerekin akordua artu. akordua euki. (c). esapidea. Zerbaitetarako oroitzapena izan. Gehienetan zerbait egiteko burutazioa, detailea. Tener el detalle, la ocurrencia. Errittik pasau eta ama bisittatzeko akordua be etxuan euki./ Erromara joan zanian postal bana bialtzeko akordua euki zeban. akorduan euki. esapidea. Gogoan izan. Oinddio akorduan daukat pagopian esan zostana. akorduan izan. esapidea. Akorduan izan. Gogoan izan. Akorduan izan mezetara joan bia dozuna. nere akorduan. Ni gogoratzen naizenez, nire denboran. Hasta donde llega mi memoria. Nere akorduan eztot ain negu epelik ezautu./ Frontoia zure akorduan einddakua da? Beste pertsona batzuekin ere berdin: zure akorduan, gure akorduan...
akostunbrau. (a). da aditza. Ohitu. Acostumbrarse. Lanera akostunbratzeke nago. Sin. óittu. Ik. usáu.
akulukára, akulukaría. (a). izena. Akulu kolpea edo akulu-eztenkada. Golpe o puyazo de aguijón. Egundoko akulukarak emon zotsan irixai.
akululári, akulularíxa. (b). izena. Idi probetan idiak arreatzen dituena. El que arrea a los bueyes en las pruebas. Iri probetan alde aundixa dago akulularixa zelakua dan.
al. (c). Esaleak aditzaren ekintza gertatzea nahi duela adierazten duen partikula. Partícula que expresa el deseo de que se produzca la acción verbal. Beintzat biar egualdi ona eingo al dau, bestela edarrak gare./ Etorriko al da panaderua, bestela eztakitt ze jan bia doun./ Ez al dou beintzat iñoi diru-eske joan biarrik izango./ Oiñeztarrixak erdibittuko al au. Aditza beti gertakizuneko aspektuaz: -go, -ko.
2. ala. 1. ala. (a). adberbioa. Hala. Así Ala bizi leikek. ala dalakúan. (b). esapidea. ALA ZALAKÚAN. Gauzak era hartara direla sinistuta. Zuek egon zaizte ala dalakuan, da ikusikozue./ Sasoi artan gaztaiñia ta babia besteik ezkiñuan jaten, baiña ala zalakuan bizi giñan. Baita OLA... Olaxe bia zala ta ibili, olaxe zalakuan. Ben.
2. -ala. (b). -ALAN. Asko, aditz partizipioari lotuta. A tope, todo lo posible
Eurixa bota-ala diardu./ Egiñalak ein zittuan partidua irabazteko./ Pedalei emunala zoian mutikua. BotaALÁN, emonALÁN ere bai. 3. -ala. (b). Ahala. A medida que
Artua zuritzen dabe erresaixua errezau ala./ Ezkontzeko eguna aillegau ala, egunian baiño egunian nerbiosuao zeuan.
1. ala. (a). juntagailua. Galderetako juntagailu disjiuntiboa. Zinera ala dantzara joango ga? Ik. ero.
ála ála!. 1. ala ala!. (a). interjekzioa. ÁLE ÁLE!. Agindu bat emateko erabiltzen den interjekzioa. Interjección con la que se ordena algo. Ala ala! asi lanian bixkor./ Ale ale! Alde emendik. 2. ala ala!. Ahoberokeriaren bat edo gezurren bat entzuten denean erantzun ohi da . Ala ala, oin be bota dok botatzekua.
alába bákar, alába bakárra. (b). izena. Hija única. Alaba bakarra ta gaztaiña bakarra galdu eitten i die. (c). esaera.