Hiztegia
zabrázta, zabraztía. (d). izena. ARBAZTA, GARBAZTA, ZARBAZTA. Arbazta. Arbola-adarra edo sastraka-abarra, zerbaitetarako erabiltzen denean. Rama de árbol, matojo de brezo, etc. cuando se utiliza para alguna función. Zabrazta bana artu eta sua emendatzera joan giñan basora./ Zabraztatxo batekin kenduixek eulixak irixei.
zábuka. (d). adberbioa. Burukadak emanez loguragatik edo. Dando cabezadas de sueño. Zabuka... balantzaka. Balantzaka edo estropozuka adierazteko ere badirudi erabiltzen zutela lehengo zaharrek, baina gaurkoek aipaturiko bi hitz horiek esaten dituzte, eta zabuka, berriz, burukadez, eta oso gutxitan. Ik. lokábika.
zádor, zadórra. (d). izena. Errekak ekarritako orbela eta abar, presetan eta geratutakoa, ongarritzat erabili ohi zena. Limo, lígamo. Lenao presetara-ta orbela etortzen zuan, aura zadorra. Orbela geratu presan, usteldu, eta gero soorako eruaten zuan. Don. Hemendik ote dator Arabako ibaiaren izena? Beste lekuko batek diosku azpigarritarako orbelari ere ZADOR esaten zitzaiola. Ik. lurrústel, záborra.
zái, záixa. (c). izena. Gari-azala, pentsutarako erabilia. Salvado. Artiriña ta zaixa emun ganauei. Bi mota daude, zai-zabala eta zai-birriña edo birzaixa.
zai-bírriñ, zai-birríña. (c). izena. Zahi xehea. Salvado menudo. Zai-zabala ta zai-birriña, bixak erabiltzen die pentsutarako./ Baiak lelengo zai-zabala botatzen eban, urrengo birriña, ta urrengo semolia. Aniz. Sin. birzái. Ik. basíllora, zai-zábal.
zaidun ogi, zaidun ogixa. (c). OGI ZAIDUN. Pan integral. Ez aaztu ogi zaiduna ekartzia. Gure amak hala esan ohi du.
Sin. ogíbeltz.
záilddu. 1. zailddu. (b). da-du aditza. Nekeztu. Hacer(se) difícil. Entzunda nago aspaldixan zaildduta dagola kotxian karneta.
Sin. nekéztu. Ant. erréztu, samúrtu. 2. zailddu. (c). da aditza. Lanerako edo kirol baterako gogortu, kurtidu. Curtirse, hacerse fuerte o hábil para un trabajo o deporte. Ze uste dok pa, korredore ona izateko gaztetatik zailddu biok; parranda gutxi ta entrenau asko./ Ondo zailddutakuak izengo zien bai, lengo andrak eta gizonak erak e. JJp. Ik. kúrtidu.
záill. 1. zaill, záilla. (a). adjektiboa. Difícil. Adinekoek ez dute asko esaten. Ubera-Angiozar aldean GAITZ edo GATX da esanagoa eta gainetikoan NEKEZ. Sin. gáitz, nékez. 2. záill, záilla. (c). adjektiboa. Gogorra, ximela. Haragiaz batik bat. Se dice (sobre todo) de la carne dura o correosa. Auxe aragi zailla, tiragomak eitteko modukua. Ant. samúrra. eria baiño zaillago. (c). esapidea. (Oñati) Hedea baino zailagoa. "Más duro, curtido (persona) que la correa del yugo." (Izag Oñ)
záinddu. (a). du aditza. ZAINTTU. Cuidar(se). Zaindduizu zeure burua./ Ezta bape zaintzen.
eskúa záinddu. (c). esapidea. Kaminoan, dagokion aldetik joan. Kamiñuan zoiazenian zeure eskua zainduizu.
1. záiñ. 1. zaiñ egon. (a). aditza. Estar esperando. Zure zaiñ dago. NOREN zaiñ.
2. -zaiñ. (b). atzizkia. Zaintzen. Hitz konposatuaren bigarren osagai gisa. Ganauzaiñ dago Mila./ Agostuan neu gelditzen naiz erri zaiñ./ Badauka naikua lan etxe zaiñ.
3. -záiñ, -záiña. (c). atzizkia. Zaintzailea. Hitz konposatuaren bigarren osagai gisa. Umezaiña joan ei jakue./ Tomas izete zan gurian etxezaiña.
zai-zábal, zai-zabála. (c). izena. Birrindu gabeko zahia. Salvado sin triturar. Gustora jaten dabe beixak zai-zabala pentsuakin naastuta.
zái-záku, zái-zákua. (c). izena. Saco de salvado (tanto el continente como el contenido). Zai-zakuak eztau balio iriña gordetzeko. Zaku salga eta handiak dira.
zákar. 1. zakar, zakárra. (b). adjektiboa. Takarra. Brusco, -a, de modales bruscos y rudos. Ama izan eta eztakitt umiekin ain zakarra zela izan leikien.
Ant. takar. 2. káixo, káixua. (d). izena. Larus sp. Kaioa. Gaviota. Lehenago hitz arrunta omen zen, baina orain gabiota esan ohi da. Esan beharra dago kaioak Bergararaino heldu ohi direla neguan eta aspaldi honetan udan ere bai inoiz.
2. zákar, zákarrak. (c). izena. Zikinkeriak. Basuras, desperdicios. Zenbaittek errekara botatzeittu zakarrak. Pluralean beti.
zakarkeríxa, zakarkerixía. (b). izena. Takarkeria. Brusquedad. Komisarixan zakarkerixia da nausi.
Ik. takarkeríxa.
zakarráldi, zakarraldíxa. (c). izena. Norbait zakar dagoeneko aldia. Momento de brusquedad. Itxuria zakarraldin baten palizia emon zotsan neskatilliai./ Arek zakarraldixa daukanian ezta giro izaten inguruan.
zakárrontzi. 1. zakárrontzi, zakárrontzixa. (d). izena. Zakarrak botatzeko ontzia. Recipiente donde se arrojan los despojos. Zakarrontzixa... erabili bai. Zeoze zikiñak zertzeko ero...; banasta ero, zikiñak ara botatzeko ero, olako zeoze. Klem. Ez da ontzi konkretu bat. Edozein, momentu hartan zakarrekin erabiliz gero.
2. zakárrontzi, zakárrontzixa. (c). adjektiboa. (adierazkorra.) Zakarra, takarra. De modales bruscos. Zakarrontzixa... baldar samarra danian ero, zakarra; biolento samarra danian ero. Klem.
Ik. zakar, -ontzi.