Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
urtzaille. (Eibar) Fundidor. Sin. galdari.
urubixa
© Joxerra Aihartza
úrubi, úrubixa. (d). izena. strix aluco. Cárabo. Gau txoria. Sin. gabeko mozolo (Sor.), basontz. (Elg.).
urun. Ik. íriñ.
urzan. Ik. úsan.
úrzelai. 1. úrzelai, úrzelaixa. (d). izena. Ura berez sortzen den zelaia, udan ere fresko egon ohi dena.   Prado que posee una surgencia que le hace estar fresco incluso en época de estiaje. Urzelaixa, ola ura joaten dan sakonuna bat ero danian, urzelaixa, bai. Moalde (Mugertzako baserria) aldian bazuan zer bat, beti berde egote zana udan be, ura joate zalako. 2. úrzelai, úrzelaixa. (d). izena. Ureztatu egiten zen zelaia.   Prado que en época de estiaje se regaba, por poseer en un nivel superior una fuente o acequia. Billabiñes basarrixan urzelai edarrak eren gure mutikotan. Elgetar bati jasoa.
ur-zingíra, ur-zingiría. (d). izena. Istinga.   Cenagal. "Zingira", soilik, ez omen da esaten. Ik. istínga.
ur-zorri, ur-zorrixa. izena. "Especie de quisquilla de rio." (SB Eibetno)
urzozo, urzozúa. (d). izena. cinclus cinclus. Mirlo acuático.
urzulua
© Gorka Ortega
urzúlo, urzulúa. (d). adjektiboa. (adierazkorra.) Ur asko edaten duena, urzale amorratua.   Gran bebedor de agua. Gure mutikua urzulo demasa da.
us!. (d). interjekzioa. Grito para ahuyentar a los cerdos.
usáinddu. 1. usainddu. (b). da aditza. Oler mal, heder. Arraiña belaxe usaintzen da frigorifikotik kanpora./ Atzo ekarri ziñuan frigorifikua usaindduta dago. Sin. usáiña egin. 2. usainddu. (b). du aditza. Oler, barruntar. Bart gure txakurrak usainddu dau zeozer, zaunka baten jardun dau ta./ Arek laster usaindduko dau dirua nun dauan.
usáiñ. 1. usáiñ, usáiña. (a). izena. Olor, olfato. Ik. ánts. mandua akaatzeko moduko usaiña. esapidea. Usain txarra. (Lar Antz). usáiña artu. (b). du aditza. Oler algo. Txakurrak usaiña artu dau ta ezta urriñ basurdia./ Usain txarra artzen dotsat asunto oni. usáiña egin. (b). zaio aditza. Jaki bati usain txarra sortu. Aragixai usaiña ein jako ta bota txakurrai. Sin. usainddu. usáiña euki. (a). du aditza. Oler. Eztakitt zeren usaiña daukan onek. usaiñían. 1. usaiñían. (c). Usain eginez. Txakurra gaur goizian usaiñian ibilli da. Don. Sin. úsainka. 2. usaiñían. (c). adberbioa. Usainaz baliatuz. Usaiñian topau dau drogia. úsainka. (c). adberbioa. Usain eginez.   Olfateando. Txakurra usainka dabill. Don. 2. usáiñ, usáiña. (c). izena. Itxura, ikutua, haizea... Orrek etxaukak tontuanik usaiñik pez./ Laster joango jakozek zoro-usaiñok. Ik. tontó-usaiñak kendu, zoró-úsaiñ. 3. usaiñ eiñ. (b). dio aditza. Usnatu, usaina hartzen jardun. Usaiñ eixozu okela oni, ikusikozu./ Txakurrak lenengo usaiñ eiñ ddotsa kotxiai da gero txixa.
usakúma, -e, usakumía. (c). izena. Pichón. Usakumia il ddau karabiniakin.
úsan, usána. (c). izena. ÚSEN, URZAN. Sanguijuela. Baserri ondoko erretenian dare usanak./ Usenak izeten zien, oiñ indiziñuak die, baiña. Geixotzen zanian plumonixakin-da usenak zanetan ipintzen zittuen. Ben.
usaríxo, usarixúa. (c). izena. USADIXO. Usadioa.   Costumbre. San Juan egunian lora-sortia bedeinkatzera eruatia zan emengo usarixua./ Usarixua zuan kantoriai-tta, abadiai-tta emutekua. Klem. usaríxo zarréra. (c). esapidea. USARÍXO ZARRÍAN, LEENAOKO USARIXORA. A la antigua usanza. Usarixo zarrera dauke oinddio sukaldia./ Andra-gizonak demandan zebitzen, usarixo zarrian./ Leenaoko usarixora eittia pentsau zeban itxuria. Klem.
usátortola. USÓTORTOLA. 1. usátortola, usátortolia. (b). izena. USÓTORTOLA. streptotelia turtur. Tórtola. Len izaten zien paseko usatortolak. 2. usátortola, usátortolia. (d). izena. (eufemismoa.) USÓTORTOLA. Prostituta. Beste usu-tortolak ez ete ditxuk gaiñera? (SM Ezten). Ik. tortola.
usáu. 1. usáu. (a). du aditza. Usar. Bizikleta au usau barik dago. Norbait —gizon edo emakume— sekula harreman sexualik izan gabea dela adierazteko ere bai. Au sekula usatzekia da ero. Gizonai be ola esango jako. Gizon au oinddio bustitzeke jak, au sekula aprobatzeke jak, au oinddio eskapullatzeke jak. Je, je, ori be esan oi da. Don. 2. usáu. (c). da aditza. Ohitura izan.   Ser costumbre. Gaiñera len gurian usatzen zan, kuadrilla aundixa be bai, ni gaztia nitzanian gurian pare bat mirabe be bai, da beratzi bat lagun, zortzi-beratzi bat lagun, beti. katillu lurrezkuak, aundixak izete zien, lelengo danak saldia. Hil./ Neu be sekula kafian egoteke ezkondutakua naiz. Ez zan usatzen. Hil./ Lenao asko usatzen zan asun-blastiuak emutia./ Gustatzen jat puxkat (sagardoa). Ezkare usauta. Puxkat erango neuke, baiña asko ez. Mertz./ Jeneralmente guk usatzen giñuan astian lelenguan iltzia (txerria). Don. Siestia nik beti usatzen juat. Don. Usatzen da, zan, giñuan, ez gare usauta... Adin handikoen artean normalak, baina bestela ez dira ia erabiltzen.