Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
atabal
ate-losa
atabal, atabala. izena. "Atabala tanbor zapal eta zabala da, gerrira lotzen da eta esku bikin jotzen da." (SB Eibetno).
atabalero, atabalerua. izena. "Musika taldietan atabala joten dabena, ritmua jartzeko." (SB Eibetno).
gaztelugaiñeko ataixa
© Jaione Isazelaia
átai, átaixa. (a). izena. Ataria.   Portal, atrio. Gaur ataixan bazkalduko dou, freskuao egongo ga ta. Ateaurreari ere deitzen diote batzuek: Ataixan zeren freskuran prixa barik. RSBAPen hiztegi proiektuan (Ik. sarrera eta bibliografia) zera topatu dugu: "La voz simple aria con la significación de zaguán, o entrada de una casa, solo es corriente y se entiende en Vergara (o lo menos en Guipúzcoa) siendo así que la voz compuesta Ataria es usual en todo el País Bascongado, para significar la puerta principal o frente de la casa, de manera que para expresar que un hombre se halla a las puertas de su Casa, se dice: atarian dago. De la observación del siginificado de la voz simple Arija, compuesta de de ate Puerta, y arija Zaguán, se colige que la voz simple arija es lexitimamente Bascongada y debe extenderse a todos los Dialectos en la misma significación que tiene en Vergara." Gure lagun baten amamak erabiltzen omen zuen arixa atari esateko. (Soraluze).
atáju, atajúa. (a). izena. ATAJO. Atajo. Atajutik joanda lenao aillegauko zate. Bidezidor zentzuan ere bai, bidezidorretik atajatu egin ohi delako edo. atajúa artu. (b). Atajar, coger un atajo. Ataju aundixa artzen da Landatik Ozaetara joateko.
atakia
© Aitor Usobiaga
atáka, atakía. (d). izena. Labe-ahoa. Ogi, kare edo beste edozein laberena.   La boca del horno. Atakia zabaldu eitte akon, da geo beetik etaa karia, atakati. Cand. Ik. labe-atáka.
átal. 1. atal, atála. (b). izena. Gajo de naranja, diente de ajo, etc. Berakatz atal bat geratze jat bakarrik. Laranja eta berakatzena, batez ere. Ik. arbi-atala trabau. 2. atal, atala. (c). izena. Ipurmasaila.   Glúteo. Azelakotxe atalak (edo ipurratalak) dauzkan. Ipurratal gehiago. Sin. ipurmatráilla. 3. atal, atala. (c). izena. (adierazkorra.) Mozkorra. Felipek kriston atala jaukan atzo. Sin. atxur, melokotóe, -i.
átalo, átalua. (d). izena. Gaztaina mota bat. Ik. gaztáiña.
atara. Ik. etára.
atárramentu, atárramentua. (d). izena. Patua.   Destino, paradero. Azkenian gixajuak atarramentu txarra euki juan./ Azkenian eztakitt ze atarramentu izango daben. Atarramentu txarra edo dudazkoa.
atarte, atartie. izena. (Leintz) Ataria, baserrian. Sin. eskape. Ik. átai, peora.
áte, atía. (a). izena. Puerta. ate-bikotx, ate-bikotxak. (d). Bi orriko atea, ezker-eskuma, alegia. Guk atiak esaten jau, ate-bíkotxak. Don. Ik. ateérdi.
atéaurre, atéaurria. (c). izena. Kanpoko atearen aurrealdea.
atebikotx. Ik. áte.
Kantera baserriko ateburua (Elosu)
© Aitor Usobiaga
atebúru, ateburúa. (c). izena. Kanpoko atezuloaren goi partea.   Dintel (zentzu zabalean). Erremu eguneko kurutzia ateburuan ipintzen da. Don. Ik. giltzáarri, kargádero. ateburúko, ateburukúa. (a). izena. Ate gainean egoten den egurra edo harria. Atea baino zabalagoa izan behar du, eta sendoa, goiko pisuari euts diezaion. Bai, ari ateburukua. Don.
ateerdixa
© Anaje Narbaiza
ateérdi, ateerdíxa. (d). izena. Atea goi eta behe, bi zatitan partitua dagoenean, goiko partea.   Hoja superior de la puerta. Atia, ta goikuai ateerdíxa. Don. Behekoa ate, soilik. Sin. atesaiétera.
atéeta, atéetia. (c). izena. (Oñati) "Toda la delantera
ate-etxe. Ik. étxe.
ategórri, ategorríxa. (d). izena. Uberan hala esaten zaio hilerriaren kontra dagoen bataiatu gabekoen edo "gorrien" kanposantu txikiari. Ez ei dago inor lurperatuta. Kanposantu gorrixa ere esaten zaio.
atéjoka. (b). adberbioa. Llamando a la puerta. Nun zendeten? Ordu erdi inguru ein ddot atejoka.
atekriskéta, atekrisketía. (c). izena. ATEKISKETA. Picaporte. Atekisketa gaiñeko danak dorauak./ Konde gaztia, gizon alako... gure klasekuakin-dda berbaik eitten etzebana, ta atekrixketia paiñeluakin eldu iñok kontatoik euki eztaixen-da, olako merenge bat zuan. Don. (AA BergEus) Ik. kriskéta.