Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
astozara
atara
astozara. Ik. astó-bánasta.
asto zúri, asto zuríxa. (adierazkorra.) Ohearen metafora. Ondorengoaren gisako esapideetan, edo esaldi umoretsu edo metaforikoetan. asto zurixán tripára joan. (c). esapidea. ASTO ZURIXAN GAIÑERA SALTO EIÑ, ASTO ZURIXAN TRIPAN LO EIÑ. Ohera joan esateko modu umoretsua. Bueno, ni beste tragotxo bat jo eta astozurixan tripara noia. Loaren pertsonifikazio gisa ere bai, izen propio gisa: Asto Zuri etorri jatzu? Logureak zaude?, alegia.
astrápala, astrápalia. (d). izena. Zalaparta. Gaur berandu jaiki non eta or ibili non goiz guztia astrapala baten./ Zuk astrapalia ugari ta lan gutxi./ Txirrita Plazentzian bizi izan artian, gertaera bat zala-ta naikua astrapala sortu zan. (SM Zirik). astrápalaka. (d). adberbioa. Presaka, korrika, zalapartaka.   De prisa y corriendo, atropelladamente. Etxe-alderia izan dou ta agostu guztia ibili ga astrapalaka. Astrapalia darixola ere bai.
astúa átzeraka baiño térkuaua izan. esapidea. Oso terkoa izan.
ástun, astúna. (a). adjektiboa. Pesado, -a. Turroia oso astuna da estomagurako. Ant. áriñ. Ik. kapárra, pixútsu, probárri.
astúndu. (b). da-du aditza. Ponerse pesado, aumentar de peso. Egurra, busti ezkero, astundu eitten da. Hona hemen hitza erabiltzen den beste testuinguru batzuk: Euri onekin lurra asko astundu da./ Egualdixa asko astundu dau./ Beixa badoia astunduaz (edo umeastunduaz) eta ez etara larrera. Ik. umeastúndu.
asunak
© Jaione Isazelaia
ásun, asúna. (a). izena. . Urtica dioica. Ortiga. Gure bernak sarri igurtzi izan dituen landare ezaguna. Sendabelar bezala erabilgarritasuna handia du. Beltzixka denean asun beltza deitzen zaio.
asunarra
© Jaione Isazelaia
asúnar, asúnarra. (d). izena. . ASUNARRABIXA. Lamiun purpureum. Asun honek ez du pikatzen. Beste asunen inguruan egoten da.
asun áza, asun azía. (d). izena. . Borraja. Sin. bórraja lóra.
asun-berótu, asun-berotúa. (c). izena. ASUN-BAIÑU, ASUN-BLASTIO. Asunekin emandako blastioa, zenbait gaitzetarako sendagai bezala erabili ohi dena.   Azote de ortigas, método contundente usado contra algunas afecciones. Gripia daukakela? Ori eztok ezer. Kendu erropia ta neuk emungostat asun-berotu bat./ Gure aittajuna-zanak sarri artzen zittuan asun-berotuak.
ásunto, ásuntua. (a). izena. Asunto. Ziero eranai emonda dago eta asunto txarra.
asunur, asunura. izena. Asunen ura.   Infusión de ortigas.
atábaka, atábakia. (d). izena. Elizan argitakoa batzeko ontzia. Sin. argittáko óntzi.
atabal, atabala. izena. "Atabala tanbor zapal eta zabala da, gerrira lotzen da eta esku bikin jotzen da." (SB Eibetno).
atabalero, atabalerua. izena. "Musika taldietan atabala joten dabena, ritmua jartzeko." (SB Eibetno).
gaztelugaiñeko ataixa
© Jaione Isazelaia
átai, átaixa. (a). izena. Ataria.   Portal, atrio. Gaur ataixan bazkalduko dou, freskuao egongo ga ta. Ateaurreari ere deitzen diote batzuek: Ataixan zeren freskuran prixa barik. RSBAPen hiztegi proiektuan (Ik. sarrera eta bibliografia) zera topatu dugu: "La voz simple aria con la significación de zaguán, o entrada de una casa, solo es corriente y se entiende en Vergara (o lo menos en Guipúzcoa) siendo así que la voz compuesta Ataria es usual en todo el País Bascongado, para significar la puerta principal o frente de la casa, de manera que para expresar que un hombre se halla a las puertas de su Casa, se dice: atarian dago. De la observación del siginificado de la voz simple Arija, compuesta de de ate Puerta, y arija Zaguán, se colige que la voz simple arija es lexitimamente Bascongada y debe extenderse a todos los Dialectos en la misma significación que tiene en Vergara." Gure lagun baten amamak erabiltzen omen zuen arixa atari esateko. (Soraluze).
atáju, atajúa. (a). izena. ATAJO. Atajo. Atajutik joanda lenao aillegauko zate. Bidezidor zentzuan ere bai, bidezidorretik atajatu egin ohi delako edo. atajúa artu. (b). Atajar, coger un atajo. Ataju aundixa artzen da Landatik Ozaetara joateko.
atakia
© Aitor Usobiaga
atáka, atakía. (d). izena. Labe-ahoa. Ogi, kare edo beste edozein laberena.   La boca del horno. Atakia zabaldu eitte akon, da geo beetik etaa karia, atakati. Cand. Ik. labe-atáka.
átal. 1. atal, atála. (b). izena. Gajo de naranja, diente de ajo, etc. Berakatz atal bat geratze jat bakarrik. Laranja eta berakatzena, batez ere. Ik. arbi-atala trabau. 2. atal, atala. (c). izena. Ipurmasaila.   Glúteo. Azelakotxe atalak (edo ipurratalak) dauzkan. Ipurratal gehiago. Sin. ipurmatráilla. 3. atal, atala. (c). izena. (adierazkorra.) Mozkorra. Felipek kriston atala jaukan atzo. Sin. atxur, melokotóe, -i.
átalo, átalua. (d). izena. Gaztaina mota bat. Ik. gaztáiña.