Hiztegia
intzírixa, intzírixak. (d). Intziriak, min edo pena oihuak. Txakurrarenak, gehienbat. Txakurren intzirixak entzuten zittuan./ "Intzírixa batzuk: unos gritos de dolor. Intzírixaka: dando gritos de dolor." (Izag Oñ).
inútill, inutílla. (c). adjektiboa. Inútil (pertsonez). Zela izan leike personia ain inutilla./ Inutill utsa da.
inúzente. IÑUZENTE. 1. inúzente, inúzentia. (b). adjektiboa. IÑUZENTE. Bobo, -a, idiota. Tontoarro inuzente bat da, besteik ez./ Auraxe dok personia iñuzentia.
2. inúzente, inúzentia. (d). izena. Atzeratua. (ez du zentzu iraingarririk). Retrasado mental; también, subnormal, mongólico. Alabaik gaztena inuzentia dauka./ Leno mongolikuai tta inuzentiak esate jakuen./ Gure inguruko baserri-etxe baten seme inuzentetxo bat euken. Nausituaz bere senera etorriko zalakotzat euazen bere gurasuak. (SM Ezten). Gaur mokolo-k ez du zentzu hau, baina baliteke noizbait izana izatea. Ik. mokólo, -a.
Inúzente égun, Inúzente egúna. (b). izen propioa. Abenduak 28. El día de los Santos Inocentes.
Umetan, Inuzente eguna egun aundixa. Zera errezitatu ohi zaio inuzente eragindako bati: Inuzenté! potenté! txakurran buztana tenté!. inúzente eiñ. esapidea. Zerbaiten bila zoratu. Inuzente ein ddot jersian billa.
inúzente eráiñ. 1. inuzente eraiñ. (c). esapidea. Inuzente eragin. Hacer una inocentada a alguien. Antoniri inuzente erain dotsat auntzak umiak ein dittuala esanda.
2. inuzente eraiñ. (c). esapidea. Engainatu. Lenguak pe naikua dittuk. Berriz etxostak inuzente eraingo.
inuzentekeríxa, inuzentekerixía. (b). izena. IÑUZENTEKERIXA. Idiotez, tontería. Zenbat inuzentekerixa esateittuan Botillas-ek.
inúzentzia, inúzentzia. (d). izena. INÚZENTZIXA. Inocencia. Berak jakindurixaz, bere buruko inuzentzixatik. Hil.
Ikusten denez, IN
iñáurki, iñáurkixa. (d). izena. IÑAURKIN. Azpigarria; behien ohea egiteko orbela, albitza, garoa... Material para hacer la cama al ganado. Lengo zarrak esaten juen iñaurkixa. Iñaurkixa ba, satsa eitteko zera, azpigarrixa. Klem./ Burdirik aundiña izeten zan, iñaurkittarako, garua, bedarra. Luziena, burkamaik luziena. Don.
Ia galdutako hitza. Orain azpigarri, batik bat.
iñáusi. (c). du aditza. Zuhaitzari adarrak moztu, bizirik dagoen artean. Arbola motz bati, pagua, gaztaiñia, aritza, adar batzuk kentzen baako gora doiazenak, ari iñausi. Don./ Soilddu arbola luzia, gora zera lagatzen jakonian. Fruta arbolak porau. Paguak eta, iñoiz ondotik ebaitzen jakuek adarra, sutarako ta, ori iñausi. Ik. podáu, soilddu.
iñáusketa, iñáusketia. (d). izena. Inauste ekintza. Poda. Neguan izaten da iñausketia.
Ik. iñáusi, podáketa, podáu.
iñóiz. izena. 1. iñoiz. (a). adberbioa. Nunca, jamás (ezezkoetan). Ezta iñoiz espabilauko. Sin. sékula. 2. iñoiz. (b). adberbioa. Alguna vez, algunas veces (bestelakoetan). Iñoiz joaten ga perretxikutara./ Neuk pe ikusi izan dot iñoiz mozkortuta. Sin. nóiz ero nóiz. iñóizko dénporan. (d). adberbioa. Alguna vez. Iñoizko denporan asarretu eitten baaiz pasauko jak. Don. "Si alguna vez te enfadas ya se te pasará" esaldia euskaratzeko eskatuta egin du goikoa. Gutxi erabilia.
iñolá be. (d). adberbioa. Ezergatik ere. De ningun modo. Ezin leike ori iñola be admitidu. Oso gutxi erabilia. Ezegaittik pe, ezetara be, ezela, iñundik iñora, dira entzunagoak.
Sin. ezégatik (pe), ezéla (be), ezétara (be), iñótara (be).
iñor. 1. iñor. (a). izenordaina. Nadie (ezezkoetan). Eztago iñor komunian./ Iño(k) pe eztaki zenbat sufridu neban.
I iñóbe. (b). IÑOR BE. Inor ere. Iñobe etxuat ikusi bidian. Etxuat gizonik iñobe ikusi. Don. íñok éztakotan ibílli. (c). esapidea. Ezohizkoak diren gauzak egin, nabarmenak edo normaletik kanporakoak. Zer, Aixkorriko puntara zoiazela gaba pasatzera? Zuei iñok eztakotan ibiltzia gustatzen jatzue. Errieta doinuan esan ohi da. Sin. béstek éztakotan ibilli. Ik. beste(k). iñor biarrian egon. (c). Norbera gauza izan ez eta norbaiten premian egon. Ezta ezetarako gauza. Iñor biarrian dago komunera joateko be.
2. iñor. (b). izenordaina. Alguien, otra persona. Iñon biarra badozu, deittu./ Orrek beriak eta iñon lanak eitteittu./ Orrek, iñor balitz, primeran bizi bia leuke./ Norberan andria baiño iñona polittaua izaten da. Ik. beste(k).
iñóra. 1. iñóra. (a). adberbioa. A ninguna parte (ezezko esaldietan). Aurten enoia iñora udan.
2. iñóra. (a). adberbioa. A alguna parte (bestelakoetan). Gero bazoiaz iñora?/ Iñora joatekotan Greziara joango nitzake.
iñoráko, iñorakúa. (b). izenlaguna. Ezezkoetan, ez baterako eta ez besterako, bestelakoetan, lekuren baterako. Aurten eztaukau iñorako asmoik./ Bide au ezta Elgetarakua ta ez iñorakua./ Iñorako kartaik badago emoidazu.
iñoráko ez egon. (c). esapidea. Inora joateko moduan ez egon. Umia izan dabe eta eztare iñorako.