Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
aundiguráko, aundigurakúa. (c). Handinahikoa. Sin. aundínaiko.
aundikeríxa, aundikerixía. (b). izena. Soberbia, alarde de vanidad. Familixa ori aundikerixan oittuta dago./ Dana aundikerixia besteik eztauka orrek.
áundiki, áundikixa. (c). izena. Herriko dirudun, konde eta jauntxoei esan ohi zaie, eta baita haien antzeko izaten saiatzen direnei ere.   Dícese de los ricachones, jauntxos, etc., y de los que intentan imitarles. Erriko aundikixak nai zeben guztia eitten zeben./ Familixa ori beti izan da aundiki samarra.
aundínai. 1. aundínai, aundínaixa. (b). izena. Harrokeria.   Vanidad, soberbia. Diru asko eztau izango baiña aundinaixa Sin. aundigúra. 2. aundínai, aundínaixa. (c). adjektiboa. Handinahikoa.   Persona con aires de grandeza. Auraxe da persona aundinaixa. Sin. aundigúra, aundiguráko, aundínaiko.
aundínaiko, aundínaikua. (c). izenlaguna. Handigurakoa.   Persona con aires de grandeza. Badakik aura zelakua dan; beti izan dok aundinaikua. Ez pentsau gero euli kaka danik Sin. aundiguráko, aundigúra, aundínai.
aundíttu. 1. aundíttu. (a). da-du aditza. Handi egin, hazi.   Crecer, aumentar de tamaño. Asko aundittu aiz aspaldixan./ Sukaldia aundittu dabe. Pertsonez aundi egin gehiago aundittu baino. 2. aundíttu. (b). da aditza. Hincharse. Betondua aundittuta daukazu. 3. aundíttu, aundittúa. (b). izena. Hinchazón. Aundittua bajatzeko ipiñi izotza.
aundíuste, aundíustia. (c). izena. Hantustea, harrokeria, besteak baino gehiago uste izatea.   Vanidad. Familixa orrek dirua eztakitt, baiña aundiustia beti izan dau. Ik. aundigúra, aundikeríxa, aundínai.
aundíusteko, aundíustekua. (c). izena. Besteak baino gehiago dela uste duena.   Vanidoso. Orrek, naiz eta auzokuak izen, etzittuan gure modukuakin ibiltzen. Beti izan dittuk aundiustekuak. Ik. aundínaiko.
áuntz, áuntza. (a). izena. Cabra. Ik. mintei. Auntzan umia, antzume. esaera. (Eibar) Umea, gurasoak bezalakoa. auntzak aiña ardixak. esapidea. (Antzuola) "Ojo por ojo. Norbaiti bengaiz modura egiten zaiona. Ik iñ dostak, baiña nik e bai iri, auntzak aiña ardixak." (Lar Antz). Ik. antxúme.
auntz-bizar, auntz-bizárra. (c). izena. Perilla. Auntz-bizar puxkat jaukak okozpian.
auntz-eztul. Ik. txakur-éztul.
auntz-gaztáe, auntz-gaztáia. (b). izena. AUNTZ-GAZTÁI. Queso de cabra.
auntz-gaztaiña. (Antzuola) "Aleluzekia: grano un poco alargado." (Izag Antz).
aunzdun, aunzduna. (Eibar) Cabrero. (SB Eibetno).
áupa!. 1. áupa!. (a). interjekzioa. Aupa, viva. Aupa Bergara! Sartu beste gol bat.
aupa
© Jaione Isazelaia
2. áupa. (b). (haur hizkera.) Haur hizkeran, lurretik jaiki edo besotan hartu.   En lenguaje infantil, levantarse o coger en brazos. Ale ume, aupa lurretik./ Amatxo, artukostazu aupa? Aupa artu, besotan hartu, alegia. Kalean «aupas artu» entzuten da asko. Erdaraz: «Llévame, cógeme a aupas».
áupez, aupéza. (c). izena. Ahotik botatzen den haizea.   Eructo, aire proveniente del vientre. Bazkai astuna eiñ ddot eta 'Sal de Frutas” artu biot, ia aupez batzuk botatzen dittuten ero. Don.k esan du aupetz zein adur (?) esaten zaiola korroskadari. Sin. korroskara.
áura. (a). izenordaina. Hura.   Aquel. Sin. a. áura béra. (b). izenordaina. Aquel mismo. Ik. gu geu.
áurdun. (d). adberbioa. Embarazada. Enbarazada asko esaten da. Gaur emen ola kalian e «Alako enbarazada ei dago». Oin gure zerian da ba, basarrikuak eta, «aurdun dago». Normalmente aurdun dago. Don. Gutxi erabilia. estadúan. (b). adberbioa. Embarazada. Alakon andria estaduan dago, ero. Ero neskia. Don. Sin. áurdun, enbarazáda. Ik. kargáu. 3. kargáu. (c). da aditza. (eufemismoa.) Gehiegi edan, mozkortu.   Beber en demasía, emborracharse. Atzo afalostian kokoteraiño kargau giñuztan. kargáuta. (b). adberbioa. (lagunartekoa.) KARGA-KARGA EINDDA. Edanda, mozkortuta.   Cargado, bebido. Itxuria ertzañoi kargauta jeuan eta zeoze esan jotsan tabernarixai./ Aura astegunian be kargauta ikusikok sarri. enbarazáda. (b). adberbioa. Haurdun. Ik. áurdun, estadúan.
áurki. (b). adberbioa. Laster, berehala.   Enseguida, pronto. Etxoiñ puxkat, aurki nok eta. Sin. láster.
áurre. 1. áurre. (a). izena. ÁURRIA. Parte delantera. Etxe onek aurria politta dauka, atzia ez. Ant. átze. Ik. óste. aurre egin. (c). esapidea. Frente eman. Kreditua eskatzia erreza da, baiña gero ainbeste milloiri aurre egin biajako./ Arek aurre egingo loskio baitta aitta santuai be. Sin. frente emon. áurrera joan. (c). esapidea. Azken gerratean Bizkai aldera, errepublikak kontrolatzen zuen aldera, joan.   Irse a zona republicana durante la última guerra civil. Nazionalak Bergan sartu zienian aurrera joan zan familixa asko./ Bajakixan gure ama, anaiak-eta aurrian zittuana, ezta. Klem. aurreraokuak euki. (c). esapidea. Beste lehentasun batzuk izan. Gure neskiak ezkontzia baiño aurreraokuak badauzkala diño. áurria artu. (a). aditza. Tomar la delantera. Goiz juan nitzan baiña ala be iruk artu zosten aurria. aurrian bialdu. (c). esapidea. Pikutara bialdu. áurrian etara. (c). Norbait indarrez kanpora atera. Kamareruak artu eta aurrian etara zeban. áurrian ibilli. (c). esapidea. Buru izan.   Ser cabecilla, dirigente. Iñaki PNVian, oso aurrian ei dabill./ Seme, beintzat ez ari aurrian (edo aurreregi) ibilli. 2. áurre, áurria. (b). posposizioa. La época o el momento anterior a algo. Gerra aurria bastante baketsua izan zuan./ Afalaurrian eingou berba. Ant. óste. 3. áurre. (a). Leku-denborazko kasuetan: aurreko, aurretik, aurrera, aurrerutz, aurreraiño, aurrez, aurrian...