Hiztegia
ásko. komentario 1 1. asko. (a). adberbioa. Mucho, muchos. Bei asko dauke.
2. asko. (c). zenbatzailea. Partitiboaren ondoren jarririk, nahikoa, ugari, honelako esaldi adierazkorretan. Len be bajaok tabernaik asko./ Eskolaik asko ikasi giñuan gure denporan.
askó da ba. (c). esapidea. Handia da ba, harritzekoa da ba. Ogixa aaztu jatzula? Zuri pasatzeko asko da ba.
askótan. (a). Sarri. Muchas veces. Biak batzen dira maíz Sarri askotan eztot jakitten zer eiñ. Sin. sarri, sarrittan. Ant. gutxíttan. 3. asko. (c). Adberbioaren indartzailea, atzetik jarrita. Se pospone el adverbio para reforzarlo. Ederki asko pasau giñuan jolasian./ Goiz asko jaiki naiz gaur be.
bérba, berbía. (a). izena. Hitza. Palabra. Berba asko baiña ganora gutxi.
(norbaiten) berbiak indarrik ez. esapidea. Norbaiten esana aintzakotzat hartu ez. Nik milla bider esan notsan, baiña itxuria nere berbiak eztauka inddarrik. berba baten. (c). du adberbioa. "Hitz batez, laburbilduz". "Berba baten: esan dozun guztia, guzurra.” (AAG Eibes) bérba eiñ. (a). du aditza. Hitz egin. Berba geixegi eitten dozu. berba zatar, berba zatarrak. (a). Ezizu esan berba zatarrik. berba zatarreko, berba zatarrekúa. (b). Hitz itsusiak esan zalea. Ezta persona txarra, baiña berba zatarrekua. berbán-berbán. (c). Esaten duen guztian. Berban-berban gizurra dauka. bérbaz. (b). De palabra. Berbaz ezin badabe alkar entendidu kartaz probau deixela./ Berbaz einddako tratuekin kontuz. berbázko, berbazkua. (c). izenlaguna. Oral, verbal. Berbazko tratuak pe balio dabe juiziuan.
berbía artu. (b). esapidea. Erronka edo halakoren bat egiten denean beste norbaitek kontuan hartu. Tomar en cuenta una promesa, un desafío, etc. Esan najuan eun kiloko arrixa jasotze nebala ta lagunak berbia artu josten da oiñ kontuak.
berbía emon. (b). esapidea. Dar la palabra, prometer. Joango nitzala esan notsen da bein berbia emon ezkero joan ein biakot.
Ik. ainddu. berbía eskatu. (b). Pedir la palabra.
berbía etorri. (c). Bere onera edo senera etorri. Buruan golpia artu zeban eta oindio etxako berbaik etorri. berbía jan. (b). esapidea. Agindutakoa bete ez. Incumplir la palabra. Ezixozue ezer sinistu, berbia jaten zalia da ta.
ondo berba egiña. (c). adjektiboa. Gozo hitz egiten duena, inor mindu gabe. Oso ondo berba egiña zuan zuen aittajuna.
asko, askúa. (c). Adjektiboaren indartzailea, honen atzetik jarrita. Mutill eder askua il zeban oiñaztarrixak./ Telebisiño merke askua erosi dot dendan.
Forma mugatuak bakarrik. 4. asko. (c). Suficiente. Arek aprobatzen badau, asko./ Guk pe bastante berandu eukitzen giñuzen (bildotsak). San Josetarako saldu ezker, asko. Luis. Ik. mútxo.
askomodutáko, askomodutakúa. (c). izenlaguna. ASKOMODÚZKO. Badaezpadakoa, eskasa, txarra; izenaren aurretik jarrita. Deficiente, malo. Biar askomodutako egualdixa eitten badau, oian geldittuko ga./ Askomodutako lagunakin baiño bakarrik obeto ibiltzen da./Askomoduzko zer bat etortzen bajatzu, bizilaguna, gero pentsaizu zela izengo zan. JJp.
askótxo. 1. askotxo. (c). adberbioa. Asko samar, gehiegi. Un poco demasiado. Irureun ardi dauzkala diño, baiña askotxo ez ete da?/Askotxo pentsatzen jat. Ez da oso erabilia. Askotxo pentsatzen jat, eta horrelakoetan, batez ere.
Ik. géitxo, géixegi. 2. Askotxo. (c). izen propioa. Ipuin zahar bateko pertsonaia. Personaje de cierto cuento popular. Bein Askotxo mezetara zoiala abadian bentanan odolostiak ikusi zittuan esegitta ta bat arrapau ta kolkuan sartu zeban. Abadiak sermoian: “Askotxo eta askotxo pekatuan dago, askotxok eta askotxok lapurretan eitten dau. Lapurretia da pekatua astuna, biribilla eta beltza". “Joño, au neregaittik jabik”, pentsau zeban Askotxok kolkora begiratuta. Etara odolostia eta esan zotsan abadiai: “Autsa ta janik; ainbeste barriketa odoloste bategaittik!” Klem.
áskotza. (c). Modu honetan beti: ASKOTZAIK EZ. Kantidade handirik ez. Perretxikuak egon bazeren, baiña askotzaik ez./ Jentia etorri zan, baiña askotzaik ez.
asmáu. (a). du aditza. Inventar, acertar, dar con la solución. Illan azkenera zor barik aillegatzeko zer eiñ asmau eziñik nabill./ Zeiñek asmau ete juan lana.
Igarri eta asmau ez dira gauza bera, normalean. Igarri-k antzeman esan nahi du, intuitiboa; asmau, aldiz, deduktiboa.
asmáutako, asmáutakua. (c). izena. Inoiz, baten batek gezurrak esan dituela diogunean, norbaitek, erdi brometan erantzun ohi du: gizurrak ez, asmautakuak. Inventado. Dícese humorísticamente como eufemismo de mentira. Ik. bénetako, gizurretáko.
asmaziño, asmaziñúa. 1. asmaziño, asmaziñúa. (b). izena. Invención. Ori ezta egixa. Orrek zure asmaziñuak die.
2. asmazíño, asmaziñúa. (b). izena. Invento. Gure mutikotan bizikletia asmaziño aundixa zuan.
ásmo, asmúa. (a). izena. Intención, idea, proyecto. Eztaukak oetik jaikitzeko asmoik, ala?/ Oiñ nere asmuak kontaukostat.
áspa, aspak. (d). izena. Etxearen zurezko egituran, tijeran postetik frontalera irteten diren zurezko besoak. Onek aspak, gora dauzkan onek, besuen moduan. Don. Ik. tíjera.
aspáldi. (a). adberbioa. Hace mucho. Ori aspaldi pasau zan./ Eztakitt azkenengoz noiz ikusi neban, baiña aspaldi.
aspaldíko, aspaldikúa. (a). izenlaguna. Antiguo de hace tiempo, veterano. Oiñ ia eztago aspaldiko jai-giroik./ Lola Flores be aspaldikua dok pa.
Sin. aintxiñáko. aspaldíko!. (b). interjekzioa. Aspaldiko ezaguna. Agurtzerakoan erabilia.
Kaixo aspaldiko, zer moduz? . Erdaraz ere entzun daiteke: Hola aspaldiko, que tal?». aspaldittik. (a). adberbioa. Desde hace mucho. Aspaldittik dare piszinak Mondrauen.
Sin. aintxiñátik. aspálditxo. (b). Aspaldi samar. Hace bastante. Aspalditxo ezkutau zan emendik./ Eztot aspalditxo ikusi. Aspaldiren zentzu berdintsua du, baina denboran hurbilagoa edo da.
aspálditxuan. (b). Aspalditxuan oso formal dabill. Aspalditxuan oso formal dabill. Aspaldixanen zentzu berdintsua du, baina denboran hurbilagoa-edo da.
Ik. aintxíñan. aspaldíxan. (a). adberbioa. Desde hace mucho, últimamente. Aspaldixan gerriko miñez dabill./ Eztot aspaldixan ikusi.
Testuinguru batzuetan aspaldi, aspaldittik eta aspaldixan sinonimo gisa esaten dira: Eztot Migel aspaldi edo aspaldittik edo aspaldixan ikusi.
aspámentu, aspámentua(k). izena. Aspaviento. Ez ari neregana etorri aspamentuekin./ Aspamentua ugari eta ganora gutxi./ Ainbeste aspamentukin zer pasatzen jak? (SM Ezten). Pluralean batik bat
áspel, aspéla. (c). izena. Belar, garo... pilatxoa, gutxi gorabehera besakada batez garraia daitekeena. Montoncito ya cortado y apilado, de hierba, helecho, etc. Nik bedarra ebai, zuk aspelak eiñ eta Manuelek sendorra. Bale?
aspéldu. (c). du aditza. ÁSPELAK EIÑ. Aspelak egin. Hacer montoncitos de hierba, etc. Bedarra aspelduta laga dot. ÁSPELAK EI
aspértu. (a). da-du aditza. Aburrir(se), cansar(se). Ni aspaldittik nago lanian aspertuta./ Umiak aspertu eitten die etxe barruan.
ásta, astía. (c). izena. Kirtena. Asa, mango. Ontziena, batik bat. Astia apurtu jako kafeteriai.
Sin. eldúleku, kerten. pitxárra astátik euki. (c). esapidea. Tener la sartén por el mango. Presidentiak nai dabena eitten dau, berak dauka astatik pitxarra ta.
astakeríxa, astakerixía. (b). izena. ASTOKERIXA. Insensatez, disparate, burrada. Astakerixa mortalak esan jittuan.