Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
ápatx
aposta
© Iñaki Arana
ápatx, apátxa. (c). izena. Abere azazkala, hau bikoitza denean, ardi, txerri edo behietan bezala. Zaldiek-eta bakarra dute eta honi pelu deitzen zaio.   Pezuña de animal, cuando ésta es doble. Ardixak apatxak eukitze jittuk eta zaldixak, berriz, pelua. Apatxetako miñ edo ankamiñ deitzen zaio ardien hanketako gaitzari. Ik. ankákasko, ankámiñ, pélu, -o. apatxak euki. (c). esapidea. Tener (o ser un) manazas. Orrek eztittuk eskuak, orrek apatxak dittuk.
ápatxi eiñ. (b). du aditza. (haur hizkera.) APATX EIÑ. Eseri. Haur-hizkeran, batik bat.   Sentarse. Apatxi eiñ nere altzuan, otsuan ipuiña kontaukotsut eta.
ápatz, apátza. (d). izena. (Oñati) "Cuenco grande de madera para cuajar la leche." (Izag Oñ).
apaztu. (d). aditza. (Oñati) "Enfriar o mezclar la leche u otro líquido echándolo repetidas veces de un recipiente a otro desde cierta altura." (Izag Oñ).
ápea, ápeia. (b). izena. Pinu eta eukalipto arbolen enbor mehe samarrak, motz ebakirik papergintzarako saltzen direnak.   Troncos bastante delgados, generalmente de pino o eucalipto, que sirven para la fabricación de papel. Bizimodua gora ta apeian preziua bera./ Apea pillia jausi jako kamioiai tranguan. Ik. estério, púntale, material.
apelídu, apelidúa. (b). izena. APELLIDU. Apellido. Ik. ízen.
ápelo. (d). izena. Zaldian (jarri) azpian ezer ipini gabe.   A pelo. Neuk esango neuke, “Joño, ápelo jarri aiz?” Don.
ápenas. (b). Ezetz dirudi, ez nonbait.   Parece ser que no. Apenas osasun geixegi daukan alkatiak./ Apenas gustatzen jakon gaitzizenez izentatzia./ Apenas oinddio lana akabaurik izan bia daben. Aditzak -n hartzen du. Apenas, ka, ere esaten da erantzunetan. Ik. ka.
ápetxo artu. (c). esapidea. Serio hartu.   Tomar a pecho. Aretxek artzen zittuan gauzak apetxo. Broma gutxi zeukan arek.
ápio bédar, ápio bedárra. (d). izena. . APIXO. Apium graveolens. Apio acuático. Bi urte behar ditu hazten eta hiru lau arrabete hartzen ditu. Kirtena adartsua eta barrutik hutsa da. Berde distiratsua, perrexil usain oso gogorra du. Lur hezetan hazten da. Puxika, giltzurrun, gibel, erreuma eta abarrendako ona omen da. Mota bera, baina ortuan hazia, handia, azoketan saltzen da, kanpotik ekarrita, batik bat. Ik. errúda.
apionian ill. (Eibar) APIONAU. Ehiztari giroko esaldia. Lurrean geldirik edo oinez, hegan hasi baino lehen, doan hegaztia hiltzeari esaten zaio. Ehiztariek ehiza mota hau ez dute aintzakotzat hartzen. Jarritasek zazpi eper bota jittuk, baiña sei apionian. APIONAU, APIONIAN IBILLI: oinez ibili. (AAG Eibes).
© Jaione Isazelaia
© Gorka Ortega
ápixa, ápixia. (a). izena. (Bergarako kalea) ÁFIXA (OÑ., LEIN.), ABIXA (EIB.). Habia.  Nido. Zozuak asitta dare apixagiñan. aápixa dio Donatok. Sin. kaixola (Lein.). Sin. káixola. abixondoko arrautza. "Huevo de reclamo. Postizua arrautzia. Abixara jun deittian arrautzia eitteko! Bestela oillo batzuk manixia hartzen juek eta beste leku batera juten dittuk abixan ein barik" (Eibetno). Sin. ondoko. apixia ikasi. (d). aditza. Habia non dagoen deskubritu. Ama, ama, oilluei afixia ikesi dutzau. (AA ArrasEus, 215. o.). / Goazen txori-apixak ikastera. Ik. ikasi.
ápixaldi, ápixaldixa. (c). izena. Habialdia. Hegaztiek ateratzen duten txitaldi bakoitza.   Pollada. Oillolokiak etaratzen daben txitaldixa; apixaldi bat. Klem. Ik. txitáldi.
ápo. 1. apo, apúa. (c). izena. Aketza. Txerri emeak estaltzen dituen txerri arra.   Verraco. Apua ezta gauza okelarako. Sin. apote. Sin. txarrápo. 2. apo, apúa. (c). izena. (adierazkorra.) Andrezalea, putazalea... Apo galanta izan dok bere denporan. Sin. apote. apótan eiñ. (d). esapidea. (Eibar) Putatara joan. Apotan izan da erbeste aldetik. (Etxba Eib).
apópillaje, apópillajia. (c). izena. Apopilo egoteagatik ordaintzen dena.   Pupilaje, precio que se paga por estar hospedado en casa ajena. Apopillajia pagatzeko diruik ez eta etxetik bota juen./ Iru duro pagatzen najuan illeko apopillajia.
apópillo, apópillua. (c). izena. Huésped. Gasparrenian dago abade ori apopillo./ Zein izango lapurra, ta apopillua. APOPILLO EGON, APOPILLO ARTU eta abar. apopilluak ibilli. estepan. (c). esapidea. Etxean saguak ibili. Or etxian aspaldixan apopillo ugari dabik. (AAG Eibes).
apopilluak ibilli. estepan. (c). esapidea. Etxean saguak ibili. Or etxian aspaldixan apopillo ugari dabik. (AAG Eibes).
apósinttu, apósinttua. (d). izena. Logela. Etim.: gaztel. "aposento".